کنترل اینترنت؛ درسی که اوگاندا به دولت‌های اقتدارگرا داد

آی‌تی‌من- یووری موسه‌ونی (Yoweri Museveni) رییس جمهوری اوگاندا، شنبه گذشته مدعی شد که برای ششمین دوره، موفق به انتخابات به عنوان رییس جمهور شده است؛ در حالی که اتهامات گسترده‌ای مبنی بر تقلب و تهدید مردم در این انتخابات مطرح است. موسه‌ونی که از سال 1986 میلادی تا کنون در قدرت است، بارها تلاش‌ها برای برکناری‌اش از قدرت را سرکوب کرده و رقبای احتمالی را به زندان انداخته است.

در انتخابات‌های اخیر، یکی از تاکتیک‌های کلیدی او در حذف مخالفان، کنترل دسترسی مردم اوگاندا به اینترنت، مسدود کردن شبکه‌های اجتماعی و نرم‌افزارهای پیام‌رسان بوده است. او حتی به قطع کامل اینترنت نیز اقدام و دسترسی مردم به اطلاعات در حیاتی‌ترین زمان ممکن را قطع کرده بود.
انتخابات امسال نیز از این قاعده مستثنی نبود. در حالی که اوگاندایی‌ها هفته گذشته برای رفتن پای صندوق‌های رای آماده می‌شدند، رفته رفته اینترنت از دسترس خارج شد. قطع دسترسی از فیس‌بوک و سایر پلتفرم‌های اجتماعی آغاز شد و در نهایت، دسترسی کل کشور به اینترنت قطع شد.

آثار این قطعی سراسری اینترنت، فراتر از آزادی بیان در فضای آنلاین است. گزارش  نت‌بلاکس، هزینه این قطعی گسترده را برای اقتصاد اوگاندا نزدیک به 9 میلیون دلار برآورد کرده است. در عین حال، Cipesa که یک سازمان مردم نهاد آفریقایی است، گزارش کرده که سیستم‌های رای‌گیری بیومتریک و سرویس موبایل مانی، که اوگاندایی‌ها برای پرداخت‌های خود به آن متکی هستند، هر دو در این دوره دچار اختلال و قطعی کامل بوده‌اند.

قطع سراسری اینترنت
موسه‌ونی، هفته گذشته در یک سخنرانی، پس از اینکه فیس‌بوک چند حساب کاربری مرتبط با حزب حاکم، یعنی حرکت مقاومت ملی (NRM) را به دلیل تلاش برای دستکاری انتخابات مسدود کرد، این شبکه اجتماعی را «گستاخ» خواند و گفت که مسدودسازی  این پلتفرم، به همراه چندین وب سایت دیگر، غیرقابل اجتناب بوده است.

وی افزود: این کانال اجتماعی که ما درباره‌اش صحبت می‌کنیم، اگر قصد فعالیت در اوگاندا دارد، باید برای همه به صورت عادلانه در دسترس باشد ئ اگر بخواهد به سود یک طرف و علیه NRM موضع بگیرد، نمی‌تواند در اوگاندا فعالیت کند.

وی افزود: ما گستاخی هیچ کسی که که بخواهد برای ما تصیمی بگیرید که چه کسی خوب است و چه کسی بد، برنمی‌تابیم.

از آنجا که رسانه‌های سنتی در اوگاندا، همه تحت کنترل حزب حاکم هستند، بابی واین، برای رساندن پیامش به مردم، به پلتفرم‌های آنلاین متکی بود؛ بنابراین مسدودسازی فیس‌بوک و توییتر، بیش از نامزد NRM به او ضربه زده است.

در گذشته، مردم اوگاندا می‌توانستند با استفاده از VPN، سانسور را  دور بزنند، اما شواهد حاکی است که امسال، قدرت سانسورچی‌ها بیشتر شده و بسیاری از سرورهای وی‌پی‌ان نیز مسدود  شد و در نهایت، دستور قطع کامل و سراسری، کل ترافیک اینترنت را از دسترس خارج کرد.

موتوکی مامو، نماینده محلی کمیته محافظت از روزنامه‌نگاران، در بیانیه‌ای اعلام کرد: پس از سرکوب وحشیانه چندماهه رسانه‌ها، اختلال اینترنت اوگاندا آخرین تلاش برای نگه داشتن شهروندان  در تاریکی و منع روزنامه‌نگاران از گزارش رویدادهای مرتبط با انتخابات بود. مقامات اوگاندایی باید مسیر خود را تغییر دهند و در جهت دسترسی نامحدود مردم به اینترنت و تضمین آگاهی کافی مردم در دوران پس از انتخابات گام بردارند.

البته چنین اقدامی از سوی دولت نامحتمل می‌نماید. بنابه گزارش نت‌بلاکس تا روز دوشنبه گذشته، دسترسی اوگاندا به اینترنت بین‌الملل، حتی پس از اینکه واین و سایر رهبران مخالف اعلام پیروزی موسه‌ونی را تایید کردند، همچنان تا حد زیادی قطع بوده است.

بابی واین نیز که چندین روز است در حصر خانگی به سر می‌برد، در پیامی فیس‌بوکی که البته برای خود مردم اوگاندا قابل مشاهده نیست، نوشت: همه از جمله رسانه‌ها و مقامات حزب در دسترسی به من محدودیت دارند.

تاکتیک‌های تازه
موسه‌ونی 76 ساله، بیش از بسیاری از رهبران انقلاب‌ها در آفریقا در قدرت مانده و نشان داده که حتی می‌تواند رکورد رابرت موگابه را هم بشکند.

برای دهه‌ها، با لطف ارتش پرقدرت و حمایت ایالات متحده آمریکا و تعدادی از قدرت‌های جهانی، حفظ قدرت برای موسه‌ونی کار ساده‌ای  بوده است، اما با توسعه این کشور و تبدیل آن به یکی از قوی‌ترین اقتصادهای جنوب صحرای بزرگ آفریقا، توانایی دولت برای پاسخگویی به تقاضاها از سوی جمعیت تحصیل کرده و تا حد زیادی برخوردار از ارتباطات، رو به کاهش گذاشته است.

بنا به گزارش صندوق بین‌المللی پول، اوگاندا یکی از سریع‌ترین رشد‌های جمعیت در آفریقا را دارد و نیازمند ایجاد بیش از 600 هزار شغل در سال است؛ مسوولیتی، به ویژه در دوران همه‌گیری کرونا و آثار منفی اقتصادی ناشی از آن، برای دولت بسیار دشوار بوده است.

موسه‌ونی نیز در این سال‌ها، گاهی نتوانسته با خواسته‌های مردم همدلانه رفتار کند. وی در سال 2017 و پس از یک انتخابات سخت و نفس‌گیر دیگر که باز هم با محدودیت اینترنت همراه بود، در سخنانی گفت: می‌شنوم که برخی مردم می‌گویند که من خدمتکار آنها هستم. من نوکر هیچ کسی نیستم.

او در سخنرانی‌های خود، اغلب به سوابق انقلابی خود می‌نازد؛ ولی استعداد اصلی موسه‌ونی، در به‌کارگیری روش‌های جدید کنترل از جمله سانسور و نظارت آنلاین بوده است.

چنین تاکتیک‌هایی، در سال‌های اخیر در کل قاره آفریقا مورد استفاده قرار گرفته و کشورهای کنگو، زیمبابوه و سودان از سانسور یا قطع اینترنت استفاده کرده‌اند. این تاکتیک در خارج از قاره آفریقا، در هند (کشمیر) میانمار، بنگلادش و روسیه سفید هم به طور گسترده مورد استفاده قرار گرفته است.

براساس گزارش‌ها، در سال 2019 بیش از 200 مورد قطع عمدی اینترنت صورت گرفته‌ است؛ زوندی که در سال 2020 نیز ادامه یافت و تعدادی از دولت‌ها، حتی از همه‌گیری کرونا به عنوان توجیهی برای معرفی قوانین تازه کنترل ارتباطات سوءاستفاده کردند.

اوگاندا در این زمینه، جزو کشورهای پیشرو بوده و بنا به ادعای منتقدان، در این زمینه همکاری چین را پشت سر خورد می‌دیده که سرمایه‌گذاری سنگینی در اوگاندا انجام داده و توانسته میزان نفوذ خود را از آمریکا هم بیشتر توسعه بدهد. شرکت‌های چینی، چه دولتی و چه خصوصی، حضور پررنگی در اوگاندا دارند و فناوری هسته اینترنت و تجهیزات نظارت شبکه اوگاندا متعلق به شرکت‌های چینی است.

اولین آنایت (Evelyn Anite) وزیر دولت اوگاندا در سال 2017 و در جریان سفری به پکن، به تمجید از مدل چینی کنترل اینترنت پرداخت و به منظور مقابله با کسانی در اوگاندا که از شبکه‌های اجتماعی مانند واتس‌اپ، فیس‌بوک، یوتیوب و توییتر برای اعمال مجرمانه خود استفاده می‌کنند، از چین درخواست کمک کرد.

افزایش فشار موسه‌ونی به اینترنت، چه از طریق فنی و چه با معرفی قوانین جدید علیه آزار سایبری یا ارتباطات توهین آمیز، دولت او را در محدود سازی آثار اینترنت به عنوان پلتفرمی برای سازماندهی علیه او، توانمند کرده است.
حالا که موسه‌ونی به عنوان انقلابی سابق، ششمین دوره خود را در دفتر ریاست جمهوری می‌گذراند، رهبران سایر دولت‌های اقتدارگرا نیز که با مخالفان خود در فضای آنلاین دست و پنجه نرم‌ می‌کنند، به دستاوردهای او توجه ویژه‌ای خواهند کرد.