۸۳.۶ درصد کاربران اینترنت فیلترشکن دارند

آی‌تی‌من-  اندیشکده حکمرانی شریف با تهیه گزارش توصیفی و تحلیلی با عنوان «اینترنت از نگاه مردم» زیست مجازی ایرانیان و نگرش آنها درباره اینترنت، شبکه‌های اجتماعی و فیلترینگ را مورد بررسی قرار داده است.

این مجموعه به سفارش وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و در ۴ بخش وضعیت کلی مصرف مجازی کاربران و ارزیابی آنان از وضعیت اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، فیلترینگ از نگاه مردم، تحلیل و ارزیابی میزان موفقیت سیاست فیلترینگ و جمع بندی و توصیه‌های سیاستی گردآوری شده است.

در بخش اول دسترسی به گوشی تلفن همراه هوشمند آمده است:
بر اساس داده‌های اسفند ۱۴۰۲ میزان ۸۳.۹ درصد افراد گوشی هوشمند دارند و تنها ۱۴.۹ درصد گوشی موبایل هوشمند نداشته اند. همچنین ۱.۳ درصد گفته اند که اصلاً موبایل ندارند.

اینترنت مورد استفاده کاربران نیز عبارت است از ۶۰.۵ کاربران فقط از اینترنت موبایل، ۱۰.۴ درصد فقط از اینترنت ثابت و ۲۹.۱ درصد از هر دو استفاده می‌کنند.

همچنین بر اساس نظرسنجی اسفندماه، ۲۰ درصد کاربران فقط از پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی داخلی، ۲۲ درصد فقط از پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی خارجی و ۵۷ درصد از پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی داخلی و خارجی استفاده می‌کنند.

همچنین بر اساس نظرسنجی شهریورماه ۱۴۰۲ بعد از فیلترینگ، کاهش استفاده در شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های خارجی اتفاق افتاده و بیشترین کاهش در استفاده از واتس اپ با ۲۷.۲ درصد افت بوده است. استفاده از شبکه اجتماعی اینستاگرام نیز که در حال حاضر بیشترین مخاطب را دارد، در مقایسه شهریور ماه با قبل از فیلترینگ ۱۲.۱ درصد کاهش داشته است. در مقابل، استفاده از پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی داخلی افزایش پیدا کرده است.

• مهم ترین دغدغه استفاده از پلتفورم‌های بومی
این گزارش عنوان کرده که در پاسخ به پرسش «مهمترین نگرانی شما در استفاده از پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی داخلی چیست؟» بر اساس نظرسنجی اسفندماه، ۳۹.۸ درصد نمونه گفته‌اند نگرانی خاصی ندارند. ۲۱ درصد از کیفیت پایین خدمات و ۱۴.۱ درصد از دسترسی به اطلاعات شخصی نگران هستند.

در بین افرادی که از پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی داخلی استفاده نمی‌کنند، ۲۰.۹ درصدشان نگرانی خاصی برای استفاده از این اپلیکیشن‌ها ندارند و مهمترین نگرانی ۲۳.۶ درصد آنها، دسترسی به اطلاعات شخصی است.

• مهم ترین مشکل کاربران در استفاده از اینترنت
بر اساس نظرسنجی اسفندماه، ۴۳ درصد کاربران مهمترین مشکل خود را کندی سرعت اینترنت اعلام کرده اند. ۳۰.۷ درصد هزینه‌های زیاد و ۱۸.۳ درصد محدودیت یا فیلترینگ را مهمترین مشکل خود در استفاده از اینترنت می‌دانند.

• میزان استفاده از فیلترشکن
بر اساس نظرسنجی شهریورماه، ۶۰.۳۲ درصد مردم (۷۵.۴ درصد کاربران اینترنت) از فیلترشکن استفاده می‌کنند که در نظرسنجی اسفندماه این عدد به ۶۶.۸۸ درصد مردم (۸۳.۶ درصد کاربران اینترنت) رسیده است.

• میزان و مدت زمان استفاده از فیلترشکن
بر اساس نظرسنجی اسفندماه ۱۴۰۲ در مورد مدت زمان استفاده از فیلترشکن، ۱۴.۱ درصد گروه نمونه گفته اند اصلاً از فیلترشکن استفاده نمی‌کنند. ۲۶.۴ درصد کمتر از دو ساعت در روز، ۳۵.۸ درصد دو تا شش ساعت و ۲۱.۴ درصد شش ساعت و بیشتر در روز از فیلترشکن استفاده می‌کنند.

• مشکلات استفاده از فیلترشکن
بر اساس داده‌های نظرسنجی اسفندماه، ۵۶.۴ درصد افرادی که از فیلترشکن استفاده می‌کنند از قطعی‌های مکرر ناراضی هستند. ۵۲ درصد از سرعت پایین فیلترشکن و ۱۹.۹ درصد از تبلیغات ناخواسته ناراضی هستند. ۱۷.۸ درصد مشکل عدم امکان اتصال به برخی پلتفرم‌های داخلی را دارند و ۱۴.۵ درصد با مشکل آسیب به گوشی تلفن همراه مواجه بوده اند. همچنین ۱۰.۴ درصد موقع استفاده از فیلترشکن ترس از دسترسی به اطلاعات شخصی تلفن همراه دارند.

• ارزیابی کاربران از علت فیلترینگ
در نظرسنجی شهریورماه، در پاسخ به این پرسش که هدف مسئولان از فیلتر شبکه‌های اجتماعی (اینستاگرام، واتساپ و تلگرام) چه بوده است، ۲۷.۵ درصد کاربران به گزینه محدودیت انتشار اخبار و محتواهای مخالف دولت اشاره کرده اند.

۱۴.۱ درصد معتقدند دلیل دولت برای فیلترینگ، جلوگیری از انتشار محتواهای غیراخلاقی است و ۱۱ درصد گفته اند هدف مسئولان، کنترل و دسترسی دولت به اطلاعات مردم است. ۱۰.۱ درصد نیز معتقدند هدف دولت از فیلترینگ، حمایت از شبکه‌های اجتماعی داخلی است.

همچنین از افرادی که در حال حاضر از پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی داخلی استفاده نمی‌کنند، پرسیده شد که «در صورت تداوم فیلتر واتس‌اپ و اینستاگرام، آیا از پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی داخلی مثل ایتا، سروش، بله و روبیکا استفاده خواهید کرد؟.» در شهریورماه ۱۸.۷ درصد پاسخ «بله» را انتخاب کرده بودند که این عدد در اسفندماه به ۲۴.۲ درصد رسید.

از افرادی که در حال حاضر از پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی داخلی استفاده می‌کنند پرسیده شد که «اگر پلتفرم‌های خارجی (واتساپ، تلگرام، اینستاگرام و) … رفع فیلتر شوند، آیا همچنان از پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی داخلی استفاده می‌کنید؟.»

۷۴.۶ درصد افرادی که در حال حاضر از پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی داخلی استفاده می‌کنند، گفته‌اند اگر پلتفرم‌های خارجی هم رفع فیلتر شوند همچنان از پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی داخلی استفاده خواهند کرد.

• تأثیرات فیلترینگ
همچنین در تأثیر فیلترینگ روی استفاده از پیامرسان داخلی نتیجه گرفته است که تأثیر فیلترینگ بر روی افزایش استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی، چندان به گرایش سیاسی حساس نبوده و در تمام گروههای سیاسی تقریباً یکسان بوده است.

فراگیری گسترده استفاده از فیلترشکن، مدت استفاده طولانی کاربران و سهم قابل توجه فیلترشکن‌های رایگان سبب می‌شود که مخاطرات امنیتی مرتبط با استفاده از فیلترشکن به موضوعی مهم تبدیل شود که علاوه بر تهدیدات فردی، امنیت سایبری کل جامعه را با خطر مواجه می‌سازد.

سیاست فیلترینگ به لحاظ فنی تا حد زیادی موفق بوده است، اما از جهت ایجاد پیامدهای جانبی نامطلوب در حوزه امنیتی، فرهنگی و اقتصادی چندان موفق نبوده است. همچنین این سیاست از منظر مؤلفه‌های نرم همراهی کاربران و معنای ادراک شده از سوی آنان به توفیق کاملی دست نیافته است.

برای دسترسی به متن کامل این گزارش می‌توانید به سایت اندیشکده حکمرانی شریف (gptt.ir) مراجعه کنید.