سیاست قطع اینترنت در مقابله با اعتراضات مردمی ناکارآمد است

آی‌تی‌من- ماه گذشته معترضان به نتایج انتخابات ریاست جمهوری روسیه سفید یا بلاروس به خیابان‌ها آمدند و در پی این اعتراضات، دولت نیز تصمیم گرفت اینترنت را ابتدا محدود و سپس قطع کند. اما اگر اقدام به قطع اینترنت به منظور جلوگیری از تظاهرات انجام شده، به وضوح مشخص است که این سیاست شکست خورده است؛ زیرا پس از آن نیز، آتش اعتراضات فروکش نکرد و هزاران نفر در هفته‌های پس از آن همچنان در خیابان‌ها به درآمدن نام الکساندر لوکاشنکو از صندوق‌های رای، اعتراض می‌کنند.

اما روسیه سفید تنها کشوری نیست که در آن، از قطع اینترنت برای مقابله با اعتراضات استفاده شده است. در یک دهه گذشته، علاقه حکومت‌ها به قطع اینترنت در مواجهه با ناآرامی‌ها روز به روز افزایش یافته است. پیش از مورد روسیه سفید، اتفاقات مشابهی در هند رخ داد، کشورهای آفریقایی از این شیوه استفاده کرده‌اند و در ایران نیز، به همین شیوه عمل شده است.

اما محققان می‌گویند این رویکرد، معمولا جواب نمی‌دهد و نمونه روسیه سفید نیز تاییدی بر این مدعاست. همچنین در برخی موارد، قطع اینترنت حتی موجب به خشونت کشیده شدن تظاهرات شده است.

یان ریدژاک (Jan Rydzak) محقق و تحلیلگر موسسه غیر انتفاعی Ranking Digital Rights می‌گوید: به ندرت دیده‌ایم که قطع اینترنت موجب به صفر رسیدن اعتراضات بوده باشد.

ریدژاک و همکارانش در تحقیقی که نتایج آن در قالب مقاله‌ای در ژورنال بین‌المللی ارتباطات به چاپ رسیده، اتفاقات حرکات اعتراضی در کشورهای آفریقایی و اقدام دولت‌ها برای قطع اینترنت یا سانسور بخش‌هایی از وب، مانند شبکه‌های اجتماعی را بررسی و مستند کرده‌اند.

محققان در این بررسی قادر به نشان دادن اثرگذاری این اقدام نبوده‌اند؛ برای مثال، بررسی‌ها نشان می‌دهد که قطع اینترنت، همواره با تظاهرات خشونت آمیز مرتبط بوده، اما شواهدی مبنی بر اثربخش بودن سیاست قطع اینترنت در فرونشاندن اعتراضات مشاهده نشده است.

یکی از نمونه‌های مورد بررسی، قطع کامل دسترسی به شبکه‌های اجتماعی در جریان اعتراضات دسامبر 2017 در اتیوپی بوده است. به نوشته محققان بررسی مذکور، این اقدام به منظور مقابله با اعتراضات مرتبط با تنش‌های قومیتی در بخشی از اتیوپی کاملا شکست خورده است و در واقع، در طول قطع دسترسی، میزان برخوردهای خشونت آمیز رشد داشته است.

محققان در این بررسی از داده‌های مکانی مرتبط با تظاهرات و میزان خشونت آمیز بودن آنها استفاده کرده‌اند؛ اما به اطلاعات تفصیلی مرتبط با تعداد تظاهرکنندگان یا شکل فعالیت‌های آنلاین پیش از قطع اینترنت یا سانسور شبکه‌های اجتماعی دسترسی نداشته‌اند.

دبورا براون، محقق ارشد سازمان دیده‌بان حقوق بشر می‌گوید: درک این موضوع، در تشریح تداوم حرکت‌های اعتراضی در زمان اختلال در ارتباطات بسیار کلیدی است.

وی می‌افزاید: مداخلات فناورانه برای ساکت کردن فعالان کافی به نظر نمی‌رسد و خواسته‌های مردم را تغییر نخواهد داد. مردم می‌خواهند صدای‌شان شنیده شود؛ بنابراین، به این دلیل که ارتباطات مختل شده، در خانه نمی‌مانند.

علاوه براین، به گفته ریدژاک، گروه‌های فعال سیاسی و اجتماعی، در صورت قطع اینترنت، راه‌های خلاقانه دیگری خواهند یافت و استراتژی‌های ارتباطی خود را بر مبنای آن تغییر می‌دهند.

وی مورد روسیه سفید را مثال می‌زند و می‌گوید: معترضان در این کشور، به استفاده از وی‌پی‌ان‌ها به منظور تداوم دسترسی به شبکه‌های اجتماعی روی‌آوردند و در مواردی که شبکه‌های ارتباطی، پیام‌رسان‌هایی مانند واتس‌اپ و تلفن همراه نیز مختل شد، از تلگرام برای ارتباطات خود استفاده کردند.

اما سوال این است که اگر قطع اینترنت، اعتراضات و ناآرامی‌ها را پایان نمی‌دهد، چرا مقامات همچنان از این روش استفاده می‌کنند؟

جاس رایت (Joss Wright) محقق انستیتو اینترنت دانشگاه آکسفورد می‌گوید: به نظر می‌رسد قطع اینترنت، تاکتیکی است که از آن با عنوان «آخرین چاره» نام برده می‌شود.

اما به گفته وی، این استراتژی نیز ناپخته است، زیرا موجب گسترش شایعات و اطلاعات غلط از طریق سایر کانال‌ها می‌شود که می‌تواند نتایج غیر قابل پیش‌بینی داشته باشد.

ریدژاک نیز با نظر رایت موافق است. وی می‌گوید: قطع ارتباطات، فضایی اکنده از ترس و عدم قطعیت ایجاد می‌کند.

به گفته وی، قطع اینترنت به عنوان راهکار نمایش صریح قدرت، می‌تواند موجب رشد احساس هرج و مرج در یک کشور یا منطقه شود. این احساس موجب وضعیت ناپایدار و خارج از کنترل می‌شود در حالی که حکومت‌ها قصد دارند نشان بدهند که اوضاع تحت کنترل آنهاست. داده‌های موجود هم نشان می‌دهد که با قطع ارتباطات، عملا اوضاع از دست دولت‌ها خارج می‌شود.