پول چگونه در حال تغییر است؟

آنچه در نهایت قاطعانه این رقابت را پایان بخشید، ظهور بانک‌های مرکزی بود که امتیاز انحصاری چاپ ارز قانونی و حفظ پایداری آن را در اختیار داشتند. Riksbank قدیمی‌ترین بانک مرکزی جهان در قرن هفدهم در سوئد ایجاد شد. در چین، رقابت با بنیانگذاری بانک خلق چین در سال ۱۹۴۸ کمی پیش از بنیانگذاري رسمي جمهوری خلق چین پایان یافت. با ورود بانک‌های مرکزی، بیشتر رقابت‌ها در این حوزه، بین‌المللی شد و ارزش نسبی ارزها، وابسته به اعتبار و خوشنامی و پایداری بانک‌های مرکزی منتشرکننده آنها بود.

پول نقد همچنان زنده است؛ در دوران همه‌گیری کرونا، با اینکه پرداخت‌های بدون تماس رواج بیشتری یافت، نیاز برای پول نقد در اقتصادهای اصلی شامل آمریکا افزایش داشت. ممکن است این پدیده ریشه در آن داشته باشد که افراد هنوز پول نقد را شکلی ایمن از ذخيره پول می‌دانند. تعداد زیادی از ایالت‌های آمریکا قوانینی دارند تا اطمینان پیدا کنند که پول نقد به‌عنوان شکلی از پرداخت پذیرفته شده است. اما به‌طور کلی مصرف‌کنندگان، کسب‌وکارها و دولت‌ها از رواج پرداخت دیجیتال استقبال می‌کنند. اکنون ما در آستانه یک انقلاب هستیم. پول نقد در حال خارج شدن از مسیر است و جایگزین شدن فناوری‌های دیجیتال می‌تواند ماهیت و قابلیت‌های پول را تغییر دهد.

امروزه پول بانک مرکزی سه کارکرد دارد: یک واحد حساب (a unit of account)، وسیله‌ای برای تبادل (a medium of exchange)، و ذخیره‌ای از ارزش (a store of value). اما فناوری‌های دیجیتال ممکن است این کارکردها را تغییر دهند و آنها را به‌سوی اشکالی از پول دیجیتال خصوصی هدایت کنند. در این صورت ممکن است تسلط پول بانک مرکزی تضعیف شود و موج دیگری از رقابت ارزشی پدید آید.
 
ظهور بیت‌کوین و ادامه مسیر رمزارزها
بیت‌کوین در بهترین زمان ممکن معرفی شد: ابتدای سال ۲۰۰۹، زمانی که بحران مالی جهانی اعتماد در دولت‌ها و بانک‌ها را نابود کرده بود. اما حتی وقتی بیت‌کوین محبوبیت پیدا کرد، در کاربردهای پایه‌ای خود دچار لغزش بود. نوسان ارزش بیت‌کوین با نوسانات حقیقی، آن را به روشی اعتمادناپذیر برای پرداخت تبدیل کرد. از سوی دیگر، مشخص شد که رمزارز، ناشناس بودن را تضمین نمی‌کند. هویت‌های دیجیتال کاربران با کمی تلاش می‌تواند به هویت‌های واقعی آنها مرتبط شود. امروزه رمزارزها به دارایی‌های مالی مبتنی بر گمانه‌زنی تبدیل شده‌اند. آنها با ارزش ذاتی اندک و ارزشگذاری بسیار بالا، پشتوانه‌ای جز ایمان سرمایه‌گذاران ندارند.

نسل جدید رمزارزها در حال رشد و رفع بسیاری از کاستی‌های بیت‌کوین است. استیبل‌کوین‌ها - رمزارزهایی که ارزش ثابت آنها از پشتوانه دلار آمریکا یا دیگر ارزهای خوشنام بدون پشتوانه ناشی می‌شود - در حال گسترش هستند. استیبل‌کوین‌ها سازوکارهای پرداخت دیجیتال را اعتمادپذیر می‌کنند و دسترسی ارزان‌تر، سریع‌تر، و آسان‌تری برای پرداخت‌های محلی و بین‌المللی ایجاد می‌کنند.

نگاه بلندمدت نشان می‌دهد بسیاری از نهادهای محافظه‌کاری که نسبت به تغيير مقاوم‌اند، در حال ورود به عصر دیجیتال‌اند و بسیاری از بانک‌های مرکزی در پی چاپ پول خود به‌شکل دیجیتال هستند.
 
CBDCها وارد می‌شوند
اقتصادهای بزرگ نظیر چین، ژاپن، و سوئد در حال آزمایش ارزهای دیجیتال بانک مرکزی (CBDCها) هستند؛ یعنی نسخه‌های دیجیتال ارزهایی که هم‌اکنون به‌عنوان سکه و اسکناس چاپ می‌شوند. باهاما و نیجریه CBDCهای خود را در سراسر کشور عرضه کرده‌اند و برزیل، هند، و روسیه نیز در حال آزمایش آن هستند.

برخی کشورها CBDCها را به‌عنوان راهی برای افزایش دسترسی به سامانه‌های مالی رسمی می‌بینند. از این مسیر، حتی افراد بدون حساب بانکی یا کارت اعتباری می‌توانند به سامانه پرداخت دیجیتال ارزان و ایمن دسترسی پیدا کنند. دیگر کشورها CBDCها را برای افزایش بازدهی و پایداری سامانه‌های پرداخت دیجیتال دنبال می‌کنند. برای مثال، کرون الکترونیکی سوئد، در مواردی که سامانه‌های پرداخت تحت مدیریت شرکت‌های خصوصی به‌دلیل مشکلات فنی دچار مشکل شوند، به‌عنوان پشتیبان استفاده می‌شود.

CBDCها همچنین می‌توانند به حفظ ارتباط پول خرده‌فروشی بانک‌های مرکزی در کشورهایی که پرداخت‌های دیجیتال به یک عادت تبدیل شده است، کمک کنند. برای مثال، چین عرضه نسخه دیجیتال ارز رسمی خود را در دوره‌ای که دو غول مالی، Alipay و WeChatPay تلاش دارند بر بستر پرداخت کشور مسلط شوند، دنبال می‌کند. CBDCها مزایای دیگری نیز دارند؛ آنها می‌توانند انواعی از فعالیت‌های اقتصادی را، برخلاف معاملات نقدی که بیشتر بدون گزارش مالیاتی هستند، از سایه بیرون آورند و در دام مالیات بیندازند. آنها همچنین می‌توانند جعل را کاهش دهند و استفاده از پول رسمی برای اهدافی مانند پولشویی، قاچاق مواد مخدر، و حمایت مالی از تروریسم را دشوارتر کنند، چرا که معاملات CBDC قابل حسابرسی و پیگیری هستند.
 
دنیای پول در پنج یا ده سال آینده به چه شکل خواهد بود؟
می‌توانیم دنیایی را تصور کنیم که در آن بسیاری افراد کیف پول‌های دیجیتال دارند؛ با ترکیبی از پول در حساب‌های بانکی دیجیتال، استیبل‌کوین‌هایی تحت مدیریت شرکت‌های خصوصی، و شاید یک یا چند CBDC. هیچ‌کس نمی‌داند استیبل‌کوین‌ها و CBDCها چگونه در کنار هم وجود خواهند داشت. برای مثال، شرکت Meta قصد داشت استیبل‌کوین خود را منتشر کند؛ اما پروژه براساس مقررات نظارتی آمریکا لغو شد، چرا که این نگرانی وجود داشت که استیبل‌کوین هم در داخل کشور و هم بين مرزها برای قاچاق مورد استفاده قرار گیرد.

هم‌اکنون به نظر می‌رسد استیبل‌کوین‌ها راه خود را پیدا کرده‌اند. تا مارس ۲۰۲۲ بیش از سی گونه استیبل‌کوین با ارزش کلی نزدیک به ۱۸۵ میلیارد دلار در گردش بودند. این امکان وجود دارد که استیبل‌کوین‌ها بر رأس زیست‌بوم‌های تجاری بزرگ‌مقیاس مانند Amazon بایستند و جاذبه‌ای کافی به‌عنوان ابزاری برای پرداخت پیدا کنند. استیبل‌کوین‌ها در هر نرخی، تا زمانی که پایداری آنها وابسته به ارزهای بدون پشتوانه است، به ارزشی مستقل تبدیل نخواهند شد. به بیان دیگر، آنها بیش از هر چیز به این دلیل که ابزار پرداخت ارزان‌تر و آسان‌تری هستند، مورد استفاده قرار می‌گیرند.

تا امروز مشخص شده که انقلاب ارز دیجیتال، پیامدهایی برای سامانه‌های پولی بین‌المللی خواهد داشت. پرداخت‌های بین مرزی همواره به‌دلیل درگیر بودن با چندین ارز و چندین نهاد - که هر کدام قوانین و پروتکل‌های خاص خود را دارند - پیچیده بوده و این پرداخت‌ها همواره کند، گران، و دشوار بوده‌اند. این در حالی است که رمزارزها می‌توانند آزادانه مرزها را طی کنند و موانع را از سر راه خود بردارند.

پدیده‌ی دلاری شدن (dollarization) - که در آن یک ارز خارجی، مورد اعتماد و جایگزین یک ارز محلی می‌شود - می‌تواند با افزایش ارزهای دیجیتال تشدید شود. به‌تازگی در کشورهایی مانند ایران و ترکیه می‌بینیم که مردم از رمزارزها برای دور زدن محدودیت‌های مربوط به ریزش سرمایه استفاده می‌کنند. زمانی که ارزها در ارزش بالایی قرار می‌گیرند، آنها می‌توانند پول خود را در جایی امن‌تر در خارج از کشور سرمایه‌گذاری کنند. به‌نظر می‌رسد استیبل‌کوین‌هایی که پشتوانه آنها داراست، در مقایسه با استیبل‌کوین‌هایی که توسط دیگر ارزها پشتیبانی می‌شوند، مقبولیت بیشتری دارند. اما ارز دیجیتال رسمی چین رقیبی جدی است و می‌تواند اهمیت دیگر ارزها مانند یورو، پوند، ین، و فرانک را کاهش دهد.

در نهایت، باید به‌یاد داشت که فناوری می‌تواند پیامدهایی غیرقابل پیش‌بینی نیز داشته باشد. دیجیتالی شدن ارزها، بیش از حرکت به‌سمت افزایش ارزهای رسمی و خصوصی که در یک سطح به رقابت می‌پردازند، می‌تواند قدرت اقتصادی را بیشتر متمرکز کند. از سوی دیگر، ارزهای دیجیتال منتشرشده توسط شرکت‌های بزرگ که از چیرگی زیست‌بوم رسانه‌های اجتماعی یا تبلیغات استفاده می‌کنند، ممکن است جذابیت پیدا کنند. این ارزها، جز در صورتی که توسط دولت‌ها لغو شوند، می‌توانند روزی از ارزهای بدون پشتوانه مستقل شوند و به ذخیره ارزشی مستقل بدل گردند. این امر در صورتی که کشورهای مستقل به انتشار چندباره پول در رقابت با ارزهای محلی پایان ندهند، می‌تواند حتی ناپایداری مالی بیشتری ایجاد کند.

آنچه قطعی است این است که سامانه پولی بین‌الملل در آستانه تغییر و تحولی ناشی از انقلاب دیجیتال است. در ادامه باید دید این پدیده در نگاه کلان برای انسان سودمند خواهد بود یا نابرابری‌های جهانی و محلی موجود را تشدید می‌کند.


ترجمه و خلاصه‌سازی: هلدینگ فناپ، معاونت نوآوری و توسعه زیست‌بوم دیجیتال