مظلومیت علم و فناوری با فرار نخبگان به تجارت

آی‌تی‌من-  جواد آزادی در دیدار جمعی از نخبگان جوان و استعدادهای برتر علمی با رهبر انقلاب این موضوع را موجب تغییر ذائقه نخبگان و عدم تمایل آن‌ها برای توسعه علم و فناوری عنوان کرد و افزود: این موضوع که با پوشش اقتصاد دانش‌بنیان و اقتصاد دیجیتال در این سال‌ها توسط معاونت پیگیری شده ، موجب زمین ماندن نیازهای اصلی فناورانه کشور در فضای مجازی شده است.

وی در ادامه با تبیین سطوح مختلف حکمرانی فضای مجازی در تشریح مشکلات اصلی و راه حل‌های پیشنهادی خود اظهار کرد: از حدود ۷۰ سال پیش، نظام حاکم در غرب با عناوین بزک‌شده‌ «توسعه»، «حکمرانی خوب» و به تازگی «توسعه پایدار»، در تلاش استحاله دولت‌های مستقل بوده، موضوعی که به تعبیر خود آن‌ها، منجر به «دولت توخالی» می‌شود.

آزادی افزود: تحولات بین‌المللی فضای مجازی نشان می‌دهد قرن ۲۱ آبستن تحولات جدید توسعه‌ای است؛ اگر در قرن بیستم، جهانی‌سازی و به تعبیر دقیق غربی‌سازی دنیا، از طریق «جریان آزاد کالا و خدمات» دنبال می‌شد؛ امروز، از طریق «جریان آزاد داده و اطلاعات» دنبال می‌شود.

پژوهشگر هسته خط‌مشی فضای مجازی مرکز رشد دانشگاه امام صادق (ع) با بیان تازه ترین گزارش آنکتاد اظهار کرد: این گزارش‌ها نشان می دهد آمریکا و اروپا به‌زودی مشکلات خود را در خصوص «داده» حل خواهند کرد تا در لایه‌های نظام‌ساز فضای مجازی اهداف جهانی‌سازی خود را دنبال کنند. به همین منظور نهادهای توسعه‌ای جدید با شعار «تحول دیجیتال» شکل خواهد گرفت؛ اگر در قرن بیستم با شعار ظرفیت‌سازی و فعال‌سازی عناصر داخلی، «استعمار فرانو» را در کشورهای جهان سوم دنبال می‌کردند، در قرن ۲۱ با شعار «تحول دیجیتال»، شاهد استعمار جدیدی خواهیم بود که آن را «استعمار پلتفرمی» می‌نامیم.

وی افزود: در استعمار پلتفرمی، مالکان پلتفرم‌ها تلاش می‌کنند تا به نحو حداکثری تعاملات اجتماعی را به دامن پلتفرم‌های خویش بکشانند و با وضع قواعد، کنش انسان‌ها را هدایت کرده و در سطح جهانی نظام‌سازی کنند. «داده» چنان قدرت تحلیلی ایجاد می‌کند که در نظریات جدید، حکومت و قلمرو حکمرانی، از آن کسی است که داده را در اختیار دارد.

آزادی با طرح این پرسش که در ین تحولات تمدنی، تکلیف انقلاب اسلامی با استقلال و ارزش‌هایش چیست و چگونه می‌توان از فرصت‌های بی‌نظیر فضای مجازی استفاده و از رقبای خویش سبقت گرفت؟ گفت: در پاسخ به این سؤالات شبکه ملی اطلاعات طرح می‌شود، اگرچه شبکه ملی یک سیاست قطعی و لازم است اما کافی نیست و باید در سطوح دیگر به ‌مواجهه با فضای مجازی برویم؛ بدین منظور «چهارچوب چهارسطحی حکمرانی فضای مجازی» پیشنهاد می‌شود.

پژوهشگر پژوهشگاه فضای مجازی سطح نخست را ظرفیت‌سازی حکمرانی اعلام و اظهار کرد: این سطح، شرط لازم حکمرانی و توسعه سرمایه انسانی و علم و فناوری مهمترین مسائل آن است. البته طی ۸ سال اخیر مفهوم راهبردی اقتصاد دانش‌بنیان توسط معاونت علمی و فناوری فروکاهیده شده و به‌جای تأکید بر چرخه کامل تولید علم و فناوری تا تجاری‌سازی، بر بخش تجارت تأکید شده است و بیش از تولیدکنندگان فاوا، تجارِ استفاده‌کننده از فاوا توسعه یافته‌اند، درنتیجه امروز در بیشتر فناوری‌های مرتبط با فضای مجازی، وابسته به غرب هستیم.

وی با بیان این که خسارت اصلی جای دیگری است، ادامه داد: با ذائقه‌سازی که به دلیل کسب‌وکارهای زودبازده و پربازده شکل گرفته است، «موازنه علم و ثروت» به‌هم‌خورده و نخبگان دانشگاهی تمایل کمتری به توسعه علم و فناوری دارند؛ امروز دانشگاه، به‌عنوان نهاد اصلی تولید علم، شاهد مهاجرت روزافزون نخبگان به نهاد تجارت است. اگر روزی فرار مغزها به خارج مطرح بود امروز فرار مغزها به تجارت نیز اضافه شده و حتی قاطبه نخبگانی که در یک دهه گذشته به کشور بازگشته‌اند، به بخش تجارت رفته‌اند.

آزادی سطح دوم را حکمرانی بر فضای مجازی دانست و گفت: این سطح از مواجهه به شکل‌گیری زیست‌بوم فضای مجازی کشور بر بستر شبکه ملی اطلاعات اشاره دارد. امروز کشور از پوشش صددرصدی شبکه اینترنت عبور کرده و طی دو سال گذشته ترافیک، رشد ۳۰۰ درصدی داشته است؛ بنابراین باید به رقابت‌پذیری شبکه ملی اطلاعات با شبکه اینترنت بیندیشیم و «کیفیت» را هدف‌گذاری کنیم.

وی با بیان این که سطح سوم (ملّی)، حکمرانی با فضای مجازی است، افزود: در این سطح با خدمات کاربردی و محتوایی فضای مجازی مواجه هستیم که می توانیم از طریق آن‌ها نظام‌های گوناگون اجتماعی را حکمرانی و مبتنی بر ارزش‌های انقلاب اسلامی نظام‌سازی کنیم .این مفهومی است که غربی‌ها «نفوذ پلتفرمی» می‌نامند.

آزادی با تاکید بر توسعه زیرساخت فاوا بدون توجه به نظام‌های اجتماعی در کشور گفت: با این روند به ورطه توسعه غربی خواهیم افتاد، موضوعی که از سال ۹۲ در کشور رخ داد و به‌یک‌باره ظرف ۸ سال هر سه نسخه توسعه اقتصادی، سیاسی ـاجتماعی و حکمرانی خوب از قبل فضای مجازی در کشور تحقق نسبی یافت.