پیشنهاد کمیسیون اقتصادی مجلس: استفاده از رمزارزها در داخل کشور ممنوع شود

آی‌تی‌من- غلامرضا مرحبا در نشست علنی روز قبل مجلس شورای اسلامی، گزارش نظارتی کمیسیون اقتصادی درخصوص وضعیت صنعت استخراج رمزارزهای جهان روا و مبادلات داخلی آن در کشور را قرائت کرد.

متن گزارش بدین شرح است: با توسعه روزافزون فناوری اطلاعات و اهمیت اقتصاد دیجیتال شاهد پیدایش تکنولوژی‌های نوین همچون رمز ارزها (ارزهای دیجیتال  یا رمز دارایی‌ها) به عنوان محصولات مبتنی بر تکنولوژی بلاکچین در جهان هستیم . رمز ارز، پدیده ای مبهم و با ریشه نامشخص است و حتی صاحب ایده مذکور (آقای ساتوشی ناکاموتو) نیز یک اسم غیرواقعی است. از این رو، اینکه سناریوی طراحی شده در پس پرده این پدیده و به ویژه بزرگترین مصداق آن یعنی «بیت‌کوین» چه است خود موضوع بحثی جداگانه است.

ماهیت نامتمرکز بودن رمزارزها و تأکید فعلی بر ناشناس بودن دارندگان و مبادله کنندگان و عدم احراز هویت آنان، بزرگترین چالش فراروی کشورها برای تصمیم گیری در این حوزه است. قاعدتاً بانک‌های مرکزی کشورها چندان موافقتی با وجود چنین پدیده ای که می‌تواند بستر انواع اقدامات مخرب در اقتصاد زیرزمینی و کاهش قدرت بانک مرکزی در اعمال سیاست‌های اقتصادی خود باشد، ندارند.

احتساب رمز ارز بعنوان پول یا ارز، محل تأمل کارشناسان اقتصادی است؛ چرا که ارزش و قدرت خرید آن تقریبا به صورت لحظه‌ای تغییر می‌کند، هرچند این پدیده به عنوان وسیله مبادله در ابتدا تعریف شده و شکل گرفته است و نمی‌توان از این جنبه آن غفلت کرد و کاملاً آن را نفی کرد. ضمناً این پدیده قابلیت تعریف به صورت دارایی نامشهود و در یک نگاه، بعنوان دارایی مالی را دارد. در هر کدام از این نگاه‌ها، آثار اقتصاد کلان این پدیده به صورت متفاوتی قابل تبیین است. برخی نیز این پدیده را نوعی شبیه سازی از فلزات گرانب‌ها می‌دانند که اکثراً به واسطه محدودیت در تعداد قابل ایجاد، توانسته اند در عمر حدود ۱۰ ساله خود، طرفداران زیادی جمع کنند. عدم محدودیت جغرافیایی این پدیده، باعث شکل گیری اقتصاد و صنعتی فرامرزی شده که در دنیا، و از جمله در کشور ایران، هم در بعد ایجاد (استخراج) و هم در بعد مبادلات، متقاضیان زیادی دارد. این متقاضیان به دلیل عدم ساماندهی، در شرایط غیررسمی‌و بعضا زیرزمینی فعالیت می‌کنند. پدیده رمز ارز علاوه بر تبدیل شدن به موضوعی درحال بسط و تاثیرگذاری بر اقتصادهای ملی و جهانی، منجر به ایجاد بازارهای داخلی و صنایع مرتبط شده است و همانقدر که مدیریت صحیح آن می‌تواند موجب ایجاد فرصت‌هایی برای اقتصاد شود، عدم توجه به آن می‌تواند آسیب زا باشد. با این شرح، رمز ارزها بعنوان موضوعی مهم و حساس، مورد بررسی کمیسیون اقتصادی قرار گرفت که نتایج آن به شرح زیر تقدیم می‌شود:
 نتایج بررسی :
ارزش کل بازار رمزارز دنیا 350 میلیارد 1.5 تریلیون دلار با گردش روزانه 53150 میلیارد دلار تخمین زده می‌شود که بیت‌کوین به تنهایی 57 درصد این بازار را به خود اختصاص داده است. میزان استخراج سالیانه رمز ارزها در دنیا  میلیون15 میلیارد دلار و در ایران میلیون1.1 میلیارد دلار (در شرایط غیررسمی‌فعلی) است برآورد می‌شود. لازم به ذکر است در حال حاضر از 324 هزار بیت‌کوین استخراجی سالانه دنیا 19500 بیت‌کوین بصورت غیررسمی‌در ایران استخراج می‌شود.

نحوه مواجهه با پدیده رمزارز را می‌توان در 5 حوزه دسته بندی کرد:
استفاده از رمز ارزها برای تبادلات خارجی همراه، استخراج و تولید رمز ارزهای موجود، طراحی رمز ارزهای ملی یا چندجانبه، تبادل رمز ارز، صنایع مرتبط با رمز ارز.

1- در حوزه استفاده از رمز ارزها برای تبادلات خارجی، به نظر می‌رسد به واسطه امکانی که رمز ارزها در کاهش اثر تحریم‌ها - به واسطه دشوارتر بودن رصد مبادلات آنها - ایجاد می‌کند، نمی‌توان نسبت به استفاده از این ظرفیت بی تفاوت و بی برنامه بود. قاعدتاً با محاسبه مخاطرات از دست رفتن سرمایه به دلایل مختلف و مقایسه آن با شرایط مبادلات غیررسمی‌کشور در دنیا که مخاطرات مشابهی دارد، استفاده از شیوه‌های گوناگون جلوگیری از رصد مبادلات مالی کشور منطقی و ضروری به نظر می‌رسد که استفاده از رمزارزها در این راستا، بعنوان مسیر جایگزین معاملات تهاتری یا تسهیل کننده این نوع معاملات قابل تعریف است. در این حوزه، فارغ از بحث استخراج رمز ارزها، می‌توان ما به ازای صادرات کشور به کشورهای مختلف، رمز ارز دریافت و در قبال واردات نیز همان رمز ارزها را پرداخت کرد.

2- در حوزه استخراج و تولید (ماینینگ) رمز ارزهای موجود (و از جمله بیت‌کوین)، مزیت مذکور می‌تواند به صورت تبدیل منابع انرژی فسیلی کشور و یا سایر منابع طبیعی همچون جریان آب و باد و انرژی هسته ای به برق و سپس استخراج رمز ارز با استفاده از برق تولیدی، تعریف شود. به واقع در صورت محدود شدن صادرات انرژی فسیلی و برق کشور، مسیری برای تبدیل آن به رمز ارز و استفاده از آن برای واردات ضروری در کشور تعریف می‌شود. البته باید خروج ارز برای خرید دستگاه‌ها و تجهیزات ماینینگ را نیز مد نظر قرار داد. همچنین وجود بازار پررونق جهانی رمز ارز و قابلیت تبدیل آن به ارزهای واقعی می‌تواند ظرفیت بالقوه‌ای برای دسترسی به منابع ارزی باشد.

3- در حوزه طراحی رمز ارزهای ملی یا چندجانبه، شاید یکی از مهمترین و مغفول ترین بخش‌های بحث رمز ارزها باشد که هرچند تلاش‌هایی برای آن انجام شده است. اما ظاهراً بازخوردهای منفی زیادی مبنی بر اثربخش نبودن این اقدام وجود دارد. به نظر می‌رسد اتفاقاً همینجا است که همچون توجه به ظرفیت‌های داخلی در ایجاد شبکه ملی اطلاعات، پیام‌رسان‌های داخلی و ماهواره داخلی، باید اهتمام جدی سیاستگذاران و مدیران کشور به کار گرفته شود تا بتواند به جای بازی در بستری مبهم و طراحی شده، خود ایجادکننده قواعد بازی و اعمال حاکمیت باشد. بزرگترین نقطه مقاومت و مخالفت بسیاری از فعالان این بازار نیز همین جا است که باید در خصوص آن گفتگوها و بررسی‌های عمیق تری صورت پذیرد.

4-  حوزه تبادل رمز ارز، و به ویژه ایجاد بسترهای تبادل رمز ارز در داخل کشور، مهمترین و پرچالش ترین حوزه بحث در زمینه رمز ارزها است که نیازمند بررسی دقیق و آینده نگری عمیق است. اتفاقا ریسک بزرگی که متوجه اقتصاد کشور است نیز در همین بخش است که البته برخورد صرفاً سلبی و منفعل موجود با این حوزه هرگز نمی‌تواند راه حل مناسبی برای مواجهه با این ریسک باشد. تبدیل این تهدید به فرصت و بررسی دقیق‌تر جنبه‌های مثبت موضوع تبادل رمز ارز، در کنار ریسک‌های آن، و همچنین بررسی دقیق آثار اقتصاد کلانی تبادل رمز ارز در کشور توسط عموم مردم، از الزامات این حوزه است.

5- در حوزه صنایع مرتبط با رمز ارز، ابتدا صنعت برق و چگونگی تسهیم برق موجود بین این بخش و سایر بخش‌های اقتصاد و یا توسعه ظرفیت تولید برق برای توسعه استخراج رمز ارزها مطرح می‌شود. همچنین تکنولوژی ایجاد و تولید رمز ارز (روش اثبات کار یا اثبات سهم یا سایر روش‌ها که تاثیر بسیار مهمی‌بر مصرف برق و سایر جنبه‌های موضوع دارد)، محل و تأسیسات واحدهای (فارم‌ها یا مزارع)  استخراج ، و چگونگی دسترسی به دستگاه‌های استخراج (ماینر) از جمله واردات یا ساخت این دستگاه‌ها از دیگر بحث‌های مهم صنایع مرتبط با رمزارز هستند.

لذا لازم است دولت با هدفگذاری و برنامه‌ریزی مشخص، نسبت به ارزیابی و مطالعه آینده پژوهی این موضوع، ساماندهی و استفاده از ظرفیتهای این حوزه استفاده حداکثری کرده و نسبت به افزایش قدرت کشور در این حوزه، با انتخاب راهبرد مناسب در هر پنج حوزه فوق‌الذکر اقدام کند.

نکات احصا شده در این زمینه به شرح زیر است:
الف-  برخی برآوردها (از بررسی سایت‌های صرافی آنلاین ایرانی) حاکی از آن است که در بازار داخلی روزانه 700 بیت‌کوین معادل حدود 40 میلیون دلار (معادل حدود 1000 میلیارد تومان)، بصورت غیررسمی‌خرید و فروش می‌شود. در برخی برآوردها رقم معاملات رمزارزها در بازار‌های معروف داخلی تا 2 هزار میلیارد تومان نیز برآورد شده است.

علاقه وافر ایجاد شده به بهره‌مندی از رشد قیمت رمز ارزها واقعیتی غیرقابل انکار است. از این رو مردم به صورت گسترده ای در حال گرایش و فعالیت در این بازار هستند. این در حالی است که هیچ یک از بسترهای تبادل این رمزارزها در کشور دارای مجوز نیستند و البته هیچ سیاستگذاری برای اقدام قانونمند در این حوزه نیز در کشور انجام نشده است که از نقاط ضعف کشور در این موضوع است.

به دلیل فقدان مقررات و عدم وجود بازار سازمان یافته، عموم مردم به دلیل عدم بهره مندی از دانش لازم در خرید امن رمزارزهای با  قابلیت اتکای بیشتر و همچنین عدم دسترسی به صرافی و فروشندگان دارای مسوولیت داخلی، با انجام خریدهای اینترنتی دچار خسارت و یا حتی بطور ناخواسته درگیر جرایم پولشویی شده و می‌شوند، از این حیث لازم است ضمن تعیین متولی، به ساماندهی این تقاضاها پرداخته شود.

البته یکی از دغدغه‌های اساسی، تبعات رسمیت یافتن رمز ارز در تبادلات داخلی است چراکه اولا استفاده از رمز ارز در مبادلات داخلی موجب تضعیف حکمرانی ریال و کاهش اقتدار بانک مرکزی خواهد شد ثانیا رسمیت یافتن آن باعث اقبال عمومی‌به استفاده از آن می‌شود درحالیکه حوزه رمز ارز بدلیل ویژگی‌های غیرقابل کنترلی آن می‌تواند زمینه ساز خسارت شود.

از فرصت‌ها و چالش‌ها و ظرفیت‌ها و نیازهای ساماندهی صنعت استخراج می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1- یکی از چالش‌های مطرح شده در زمستان سال جاری، کمبود برق در فصل زمستان بود که موضوعی جدید در سالهای اخیر و پس از توسعه صنعت برق بود.

2- این صنعت تا حد زیادی متکی به فناوری بوده و لذا دارای دوره عمر کوتاهی است، همچنین سرعت تغییر تکنولوژی و استهلاک بالا از دیگر مشکلات است.

3- یکی از ساز و کارهای موثر در رونق صنعت رمز ارز، ایجاد ارتباط این صنعت با تولیدکنندگان برق و همچنین ایجاد شفافیت درآمدی آن است. 

4- وزارت نیرو غالبا در انجام تعهدات مالی خود نسبت به نیروگاه داران دچار تاخیر‌های طولانی مدت شده و این امر موجب بروز مشکلات مالی شدید برای سرمایه‌گذاران خصوصی بخش نیروگاهی شده است که با رفع ممنوعیت‌های موجود می‌تواند به صنعت برق ما نیز کمک کند.

5- عدم اجرای ماده 50 قانون برنامه ششم در سه سال گذشته (توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر به 5 درصد ظرفیت تولید برق کشور)، موجب تحمیل خسارت 1400 هزار میلیارد ریالی به اقتصاد ملی شده است. 

 پیشنهاد برای تصویب:
قانون «حمایت از استخراج رمز ارز و ساماندهی ایجاد، تولید (استخراج) و بازار مبادلات داخلی رمز ارز» با مفاد زیر تصویب شود:
ماده ۱- دولت مرجع تنظیم مقررات مبادلات رمز ارزها در داخل کشور است و مکلف است ظرف مدت 3 ماه از لازم الاجرا شدن این قانون نسبت به ساماندهی ایجاد، تولید (استخراج) و بازار مبادلات داخلی رمز ارزها اقدام کند.

تبصره1: بکارگیری رمز ارزها، غیر از رمز ارز ملی، به عنوان ابزار پرداخت در داخل کشور یا برای راه اندازی و اداره شبکه پرداخت داخلی  ممنوع است.

تبصره2: سازمان بورس و اوراق بهادار مکلف است نسبت به ارایه پیشنهاد ایجاد بستر قانونی سرمایه‌گذاری و یا استفاده از نوسانات قیمتی رمزارزها در قالب صندوق‌های سرمایه‌گذاری و یا ابزارهای موضوع بندهای 21 و 24 ماده (1) قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی‌ایران، به شواری عالی بورس اقدام کند. وزارت امور اقتصادی و دارایی مکلف است در صورت لزوم، مقررات لازم برای اجرایی شدن این تبصره را به هیأت وزیران پیشنهاد کند.

ماده2- دولت مکلف است اقدامات ذیل را ظرف سه ماه پس از ابلاغ این قانون انجام و به کمیسیون اقتصادی مجلس گزارش کند:
الف- برآورد گسترش ایجاد و تولید رمز ارزها و به ویژه رمزارزهای مستعد جهان روایی و تصاحب سهم بازار عمده در جهان
ب- پیش بینی آینده فناوری در حوزه ایجاد، توسعه و تبادل رمزارزها
ج- هدفگذاری سهم کشور از استخراج و تملک رمزارزها حداقل برای 10  سال پس از زمان ابلاغ این قانون
د- برآورد آثار گسترش استخراج رمزارزها در کشور به ویژه از جنبه اقتصاد کلان، انرژی و محیط زیست
ماده 3- وزارت صمت متولی صنعت استخراج رمز ارز و مسوول صدور مجوز واحدهای استخراج آن است. 
 تبصره- نیروی انتظامی‌ج.ا.ا مکلف است حسب اعلام وزارت صنعت، معدن وتجارت یا سازمان نظام صنفی رایانه‌ای، نسبت به پلمپ واحدهای غیرمجاز استخراج رمزارز و معرفی ذینفع این واحدها به مراجع  قضایی اقدام کند.
ماده ۴- دولت مکلف است به گونه‌ای برنامه‌ریزی کند که ضمن تأمین انرژی مورد نیاز صنایع موجود و مصرف خانگی مطابق با الگوی مصرف، انرژی مورد نیاز برای استخراج رمز ارزها طبق هدفگذاری مذکور در بند (ج) ماده (2) این قانون، با تأکید بر سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در تولید انرژی تأمین شود.
تبصره 1- واحدهای استخراج رمز ارز می‌توانند حامل انرژی مصرفی خود را از بورس انرژی و یا عقد قراردادهای دوجانبه با تولیدکنندگان داخلی و خارجی تامین کنند و مجاز به ترانزیت برق مورد نیاز و یا مازاد مصرف هر دو تا سقف نیاز اسمی‌مزرعه، از طریق شبکه سراسری برق هستند.

تبصره2-  واحدهای استخراج رمزارز مکلفند درصورت تامین برق و گاز از  طریق دولت و درخواست دولت برق و گاز مصرفی را با رمزارز تولید شده تهاتر کنند، نرخ ارز تهاتری مورد نظر برای رمزارزها براساس بالاترین نرخ تهیه شده برای بانک مرکزی در بازه زمانی 3 ماهه مشخص میشود. 

تبصره 3-  واحدهای استخراج رمزارز میتوانند با اخذ مجوز از وزارت نیرو و با ظرفیت مورد نیاز نسبت به احداث یا مشارکت در نیروگاه برق اقدام و برق تولیدی مازاد بر مصرف خود را به وزارت نیرو با رعایت ضوابط ابلاغی و با رعایت بند ت ماده ۴۸ قانون برنامه پنج ساله ششم و یا متقاضیان داخلی و خارجی بفروشند.