غول‌های فناوری و ترس از آینده بلید رانری

آی‌تی‌من- شرکت‌های بزرگ فناوری، در چند روز اخیر، دنیا را با آمار درآمد و سود خود شگفت‌زده کردند. فروش آمازون در آخرین فصل اخیر، به بیش از 1.2 میلیارد دلار در روز رسید. 

جالب است بدانید که درآمد متوسط مردم آمریکا در سال 52 هزار دلار است؛ اما این میزان درآمد برای آمازون در کمتر از 4 ثانیه محقق می‌شود.

میزان فروش اپل نیز در سه ماهه سوم سال 2021 با 36 درصد رشد به بیش از 81 میلیارد دلار رسید. جمع فروش 9 ماهه امسال اپل بیش از 209 میلیارد دلار بوده؛ یعنی بیش از پیش بینی فروش کل واکسن‌های کووید-19 در سال جاری.

فیس‌بوک نیز موفق شده که سودش را دو برابر کند و سریع‌ترین رشد در 5 سال اخیر را رقم بزند. 
در سه ماهه مورد گزارش، 5 شرکت بزرگ فناوری در مجموع 68 میلیارد دلار سود داشته‌اند. به این ترتیب، با وجود آنکه همه‌گیری ویروس کرونا، اقتصاد دنیا را با چالش جدی مواجه کرده، غول‌های فناوری آمریکا را در موقعیتی تاریخی از نظر موفقیت قرار داده است.
پاندمی کرونا، موجب سرعت گرفتن کار، تحصیل و خرید از راه دور و اتوماسیون شد. این مساله چنان قدرتی به شرکت‌های بزرگ فناوری بخشیده که برخی از منتقدان، درباره شکل‌گیری «آینده بلید‌رانری» هشدار داده‌اند؛ دورانی که در آن، تمامی زندگی ما توسط چند شرکت فوق ثروتمند و فوق قدرتمند کنترل می‌شود که مدیریت آنها در دست نسلی از توانگرسالارانی با چنان ثروتی است که تاریخ بشر تا کنون به خود ندیده بود.

گفتنی است که بلید رانر، فیلمی مشهور به کارگردانی ریدلی اسکات و محصول سال  1982 است.

بنا به بررسی موسسه بررسی‌های سیاست‌گذاری، در هفته جاری، مجموع دارایی‌های 7 میلیاردر برتر جهان، که همه از غول‌های فناوری هستند، نخستین بار از یک تریلیون دلار گذشته است.

چاک کالینز، محقق ارشد این موسسه با هشدار درباره آینده بلید رانری، می‌گوید: این وضعیت نه فقط برای اقتصاد، که برای مصرف‌کنندگان، جوامع و رقابت وضعیت ناگواری است و موجب آسیب‌های جدی می‌شود.

وی می‌افزاید: وقتی شرکتی، مانند آمازون در فروش آنلاین، گوگل در جست‌وجو یا فیس‌بوک در رسانه‌های اجتماعی دارای وضعیتی چنین مسلط باشد، رقابت دشوارتر هم می‌شود. دسترسی آنها به حجم بالایی از دارایی و پول، به این معنی است که می‌توانند هر رقیبی را تملک کنند (روش مورد علاقه فیس‌بوک) یا نمونه‌ای از آن را بسازند. از سوی دیگر، سرمایه‌گذاران نیز تمایلی به سرمایه‌گذاری در رقبای احتمالی نشان نمی‌دهند و کارآفرینان، به جای رقابت، علاقه‌دارند که شرکت‌های‌شان را به این غول‌ها بفروشند.

به گفته کالینز، چنین ثروتی با خود قدرت سیاسی و امکان مقابله با هر دولت یا مقامی که آنها را به چالش بکشد، به همراه می‌آورد.  

کالینز می‌افزاید: ما داریم یک الیگارشی سیاسی و شرکتی ایجاد می‌کنیم که از اساس در برابر رقابت و دموکراسی سالم قرار می‌گیرد.
دانشگاهیان و کارشناسان، از مدت‌ها پیش هشدار داده‌اند که ساختار اقتصاد دیجیتال به ایجاد یک سناریوی «برنده مطلق» ختم می‌شود. در عین حال نشانه‌های آشکار، حاکی از این است که دولت‌ها در سراسر جهان دارند از این تهدید آگاه می‌شوند. 

اروپا به طور خاص، به مقابله با تسلط شرکت‌های بزرگ فناوری و روش‌های آنها برای فرار از مالیات پرداخته است. آمریکا در این زمینه تا کنون عقب‌تر از اروپا بوده و حتی اخیرا، انگلستان و سایر کشورها را که قصد داشتند بر شرکت‌های فناوری آمریکا مالیات ببندند، به وضع تعرفه‌های جدید تهدید کرده بود.

اما دولت بایدن در یکی دو ماه اخیر، انتصاباتی انجام داده که حاکی از پایان دوره یکه‌تازی غول‌های فناوری است.

در ماه ژوئن، لینا خان، محقق و منتقد برجسته شرکت‌های بزرگ فناوری به ریاست کمیسیون فدرال تجارت (FTC) منصوب شد. این کمیسیون نهادی دولتی است که مسوولیت نظارت بر اجرای قانون ضد انحصار و محافظت از مصرف‌کنندگان را به عهده دارد.

خان در جریان جلسات تاییدیه خود در کنگره گفت که او تهدیدات بالقوه‌ زیادی را در اطراف شرکت‌های فناوری مشاهده می‌کند. از جمله مواردی که او به آن اشاره کرد، این است که توانایی مسلط شدن این شرکت‌ها بر یک بازار، به آنها قدرت گسترش به بازارهای دیگر را هم می‌دهد.

دولت بایدن همچنین، اخیرا تیم وو، استاد دانشگاه کلمبیا و متخصص ضد انحصار را به شورای اقتصاد ملی افزوده است. وو از مدت‌ها پیش هشدار داده بود که تسلط چند غول فناوری، موجب از بین رفتن رقابت می‌شود و آمریکا  را به دوره‌ای از اقتصاد برمی‌گرداند که از زمان «عصر طلایی» در اواخر قرن نوزدهم دیگر دیده نشده بود؛ زمانی که  گروه اندکی از صاحبان کسب‌وکار ملقب به «بارون‌های سارق» بهش اعظم صنایع آمریکا را در کنترل خود داشتند.

در کنار اینها، تلاش‌های دیگری هم به چشم می‌خورد. تیمسترز (Teamsters) که یکی از بزرگ‌ترین و پرنفوذترین اتحادیه‌های آمریکاست، پس از اینکه آمازون تلاش‌های کارکنان‌اش را برای تشکیل اتحادیه سرکوب کرد، از اقدامات برای متحد کردن کارکنان آمازون حمایت مالی می‌کند. FTC و دادستان‌‌های کل در سراسر آمریکا نیز تحقیقاتی را در مورد شرکت‌های بزرگ فناوری به جریان انداخته‌اند.

مهم‌تر از همه اینها، دولت واشنگتن، لااقل در منظر عمومی، دیگر آنچنان دوست شرکت‌های فناوری محسوب نمی‌شود.

حتی برخی از چهره‌های مشهور دنیای فناوری نیز از این وضعیت نگران هستند.

مارک آندریسن، هم‌بنیان‌گذار نت‌اسکیپ که خود زمانی مرورگر مسلط وب بود و سرمایه‌گذار برجسته‌ای که از تعدادی از غول‌ها مانند فیس‌بوک، توییتر و اسکایپ حمایت کرده، ده سال پیش نوشت که صنعت نرم‌افزار در حال بلعیدن جهان است.

وی در آن زمان افزوده بود: در ده سال آینده، رقابت بین صنایع کنونی و صنایع مبتنی بر نر‌م‌افزار شکلی حماسی می‌گیرد. جوزف شومپیتر، اقتصاد دانی که عبارت «تخریب سازنده» را ابداع کرد، باید به خود ببالد.

حالا اما آندریسن آنچنان مطمئن نیست. وی اخیرا در مصاحبه‌ای گفته است: رویاها به حقیقت پیوسته و حالا ما سگی هستیم که به اتوبوس رسیده و نمی‌داند با این اتوبوس لعنتی چکار کند.

وی می‌افزاید: ما دزدانی دریایی بودیم که حالا به ناوگانی دریایی تبدیل شده‌ایم. مردم شاید دزدان دریایی را وقتی که جوان، کوچک و ترسناک بودند، دوست داشتند، اما هیچ کس ناوگانی را که مثل دزدان دریایی رفتار می‌کند، دوست ندارد. و صنعت امروز فناوری، بیشتر مانند ناوگانی دریایی است که مثل دزدان دریایی رفتار می‌کند.
دومینگ روشه
دبیر کسب‌وکار گاردین و برنده جایزه پولیتزر در سال 2014