چرا استارت آپ های ایرانی در جلب سرمایه داخلی ناموفق اند

آی‌تی‌من- نگاهی گذرا به جذب سرمایه در کسب و کارهای نوپایی که دیگر این روزها به کسب و کارهای بزرگ تبدیل شده ­اند، نشان می دهد که عمده سرمایه راه یافته به آن­ها، توسط سرمایه گذاران خارجی تامین شده است.

این که کسب و کارهای نوپای ایرانی تا این اندازه برای خارجی ها جذاب بوده اند که در آن ها سرمایه گذاری کرده اند و ارزآوری برای کشور صورت گرفته ، بسیار ارزشمند است. اما عدم حمایت سرمایه گذارهای داخلی از این استارتاپ ها موضوع مهم تری است؛ موضوعی که باید واکاوی و راه ­حلی برای رفع آن پیدا شود. 

آنچه که مشخص است این است که سرمایه گذاران خرد و کلان داخلی از دو معضل بی­ اعتمادی و نا آگاهی در این حوزه رنج می برند و اساسا با اکوسیستم استارتاپی آشنا نیستند.

مهشاد سبحانی که به عنوان یک کار آفرین در حوزه جذب سرمایه برای کسب و کارهای نوپا فعالیت می کند، در خصوص وضعیت موجود اقتصادی و راه های برون رفت از این وضعیت می گوید: با افزایش قیمت ارز و یا بهتر بگوییم، کاهش ارزش ریال، نگرانی از بی ارزش شدن سرمایه در بین مردم باعث  سراریز شدن سرمایه­ آن ها به سمت بازارهای نامتعارفی همچون ارز، سکه و خودرو سرازیر شد. بازارهایی که نه تنها ارزش نقدینگی را افزایش نمی دهند، بلکه باعث ایجاد حباب قیمت و سوء استفاده دلالان و سودجویان می شود. در حالی که قبل از آن سرمایه گذاری مردم در بازار مسکن رخ می داد و به دلیل مولد نبودن این بازار، چرخه اقتصادی مثبتی هم از این سرمایه گذاری به دست نیامد. این روند نشان داد که سرمایه نقدی مردم بیشتر از آنکه به ایجاد ارزش کمک کند، منجر به بزرگ شدن حباب قیمت ها شد و دلیل آن تصمیمات هیجانی و به دور از تحلیل های اقتصادی بود.

این کارشناس حوزه کسب و کار معتقد است که وابستگی بازار مصرف به کالاهای خارجی سدی در برابر خودکفایی است و با هر بار نوسان در قیمت ارز زندگی و معیشت مردم دچار افول می شود.

وی متذکر شد که پولدار شدن و افزایش سرمایه یک شبه رخ نخواهد داد و اگر افراد از ورود سرمایه به بازارهایی همچون خودرو، ارز و طلا موفق به افزایش پول شدند، این به معنی پولدار شدن نیست. 

 استارتاپ های یک میلیارد دلاری ایرانی
بنیانگذار استارتاپ ایده‌هاب ضمن اشاره به اینکه کشورهای دیگر در دوران رکود از فرصت های دیگری همچون کسب و کارهای مبتنی برفناوری اطلاعات برای سرمایه گذاری و رشد اقتصادی استفاده می کنند، افزود: استارتاپ های بیشماری در دنیا وجود دارند که با تامین سرمایه خرد جمعی موفق به پیشرفت و افزایش ارزش شده اند. به عنوان مثال استارتاپی به نام oculus در زمینه عینک های واقعیت مجازی از طریق کمپینی در کیک استارتر موفق به جذب حدود 2.5 میلیون دلار سرمایه شد و در نهایت راه اندازان این استارتاپ سال گذشته آن را به قیمت ۲ میلیارد دلار به فیس بوک فروختند. در سال 2016 نیز در انگلستان کمپین جذب سرمایه جمعی  خرد که برای استارتاپ Revolut در Crowdcube به راه افتاد در نهایت منجر به جذب حدود یک میلیون پوند سرمایه شد. در نهایت نیز در آوریل سال 2018 ارزش این استارتاب از 42 میلیون پوند به 2.1 میلیارد پوند رسید.

در ایران هم استارتاپ­ های بزرگی شکل گرفته و رشد کردند که امروز اعلام می کنند که ارزش شان به بیش از یک میلیارد دلار رسیده است و به اصطلاح یونیکورن شده اند. 
اما آیا سرمایه گذاری در هر استارتاپی منجر به سود و ارزش می شود؟ پاسخ سبحانی، متخصص بلاک چین، به این سوال منفی است.

وی می گوید: سرمایه گذاری در استارتاپ ها یک نوع سرمایه گذاری بلند مدت محسوب می شود. مدت بازگشت سرمایه به صورت استاندارد بین ۴ تا ۱۰ سال است. کما اینکه در ایران کسب و کار نوپایی که سرویس پیک موتوری اینترنتی می دهد، به گفته مدیرانش ارزشش فقط طی یک سال ۵۰ برابر شده است. اما این به آن معنا نیست که کار همه کسب و کارهای نوپا به موفقیت ختم می شود. استارتاپ ها به همان اندازه که قابلیت رشد و پیشرفت دارند، به همان اندازه هم احتمال شکست شان می رود.

بنیان گذار ایده‌هاب با اشاره به هجوم مردم برای خرید خودروهای پیش فروش شرکت های خودرو سازی به عنوان نوعی از سرمایه گذاری گفت: وقتی طی یک روز چیزی حدود ۳۰ هزار دستگاه خودرو پیش فروش می شود و مبلغ دریافتی شرکت خودروساز در همان روز چیزی حدود ۳۵ میلیون دلار است، یعنی جامعه تشنه سرمایه گذاری برای حفظ ارزش نقدینگی و سرمایه است. اگر این ۳۰ هزار نفر سرمایه ۳۵ میلیون دلاری شان را صرف سرمایه­گذاری در استارتاپ های سطح A می کردند می توانستند ۱۲۵ کسب و کار نوپای رو به رشد را حمایت کنند و این امر نه تنها به کارآفرینی کمک می کرد بلکه ارزش سرمایه آن­ها را طی چند سال به میزان قابل توجهی افزایش می داد. 

 قانونی شدن تامین جمعی سرمایه خرد
سبحانی در خصوص تشخیص استارتاپ های موفق که ارزش سرمایه گذاری دارند و یا به زبان ساده تر سرمایه ­گذاری در آن­ها ریسک کمتری دارد، گفت: تا حدی می توان کسب و کارهای نوپای آینده ­دار را تشخیص داد اما این کار بسیار تخصصی است. این روزها مجموعه های شتاب دهنده زیادی در خصوص جذب سرمایه برای کسب و کارهای نوپا فعالیت می کنند، اما حلقه مفقوده کارشناسان غربال گری، استعدادیابی و ارزش گذاری در این شتاب دهنده ها، عدم تخصص و تجربه کافی است. کسانی که چنین تشخیصی را می دهند، باید سابقه مشاوره در شرکت های بزرگ و همچنین سابقه کار در حوزه سرمایه گذاری بانکی داشته باشند.

وی افزود: پس از انتخاب کسب و کار نوپای آینده دار، نوبت به انتخاب مدل های سرمایه گذاری در آن می رسد. تاکنون قوانین جذب یا تامین سرمایه خرد جمعی در ایران وجود نداشته و این قانون به تازگی تصویب و ابلاغ شده و در آینده ای نزدیک اجرایی خواهد شد. در این روش تامین سرمایه که توسط فرابورس تدوین شده است، افراد حقیقی نیز می توانند به صورت انفردی در کسب و کارهای نوپا سرمایه گذاری کنند که این مدل سرمایه گذاری ۴ حالت دارد که فقط ۳ مدل آن در ایران قانونی شده است. در مدل سرمایه گذاری بر مبنای سهام سرمایه گذاران به ازای مبلغ سرمایه شان سهام دریافت می کنند. در مدل سرمایه گذاری بر مبنای پاداش، در ازای پرداخت مبلغ مشخص محصول یا خدمات کسب و کار را دریافت می کنند و اما روش سوم که در ایران قانونی نشده است جذب سرمایه به عنوان وام برای توسعه استارتاپ است و روش دیگر مدل تامین مالی خیریه (Donate) است که بدون بازگشت سود است، کاری که تا پیش از این برخی ازاستارتاپ های ایرانی جهت امور خیریه اجرا می کردند.

در هر حال با قانونی شدن تامین سرمایه خرد جمعی در ایران و ایجاد فرصتی برای سرمایه گذاری آینده نگر، این امید می رود که نقدینگی مردم که مبلغ کمی هم نیست، به سمت این حوزه یعنی کسب و کارهای نوپا سرازیر شود تا ضمن ایجاد کارآفرینی، ارزش آفرینی هم در اقتصاد کشور رخ دهد. مهشاد سبحانی که دانش آموخته رشته  MBA با گرایش سرمایه گذاری مالی از دانشگاه Schulich کاناداست می گوید: کسب و کارهای نوپا تا وقتی پیشرفت می کنند که سرمایه گذاری و نفوذ تکنولوژی در آن ها در جریان باشد. جای استارتاپ هایی در زمینه هوش مصنوعی،  اینترنت اشیا و بلاکچین در ایران خالیست. 

شاید به زودی این استارتاپ ها راه اندازی شوند. اما موضوع مهمتر، فرهنگ سازی تغییر الگوی ذهنی جامعه در حوزه سرمایه گذاریست. اگر جامعه به این باور برسد که فناوری اطلاعات و کسب و کارهای نوپای مبتنی بر فناوری، مولد صنایع دیگر و اقتصاد کشور هستند، بی شک از سرمایه گذاری در این کسب و کارها تردید نخواهند کرد. کارشناسان مالی معتقدند که سرمایه گذاری در استارتاپ ها نقدینگی ندارد، در نتیجه سرمایه گذاری در کسب و کارهای نوپا جلوی تورم را خواهد گرفت.