فیلترینگ هر ماه 22 همت زیان به کسب‌وکارهای اینترنتی تحمیل می‌کند

آی‌تی‌من- در گزارش مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی ایران آمده است: «کسب‌وکارهای اینترنتی پس از اعمال سیاست فیلترینگ اینترنت بر شبکه‌های اجتماعی پر مخاطب در کشور از نظر فروش در بازار داخلی و بعضاً خارجی دچار مشکلات و افت شدیدی شدند. بسیاری از این کسب‌وکارها در طی سالها فعالیت شبکه‌های اجتماعی، بازار خود را تنظیم کرده بودند. اعمال این سیاست بدلیل عدم زیرساخت اجتماعی مناسب و مورد اعتماد مرد از یکسو و عدم دسترسی به فیلترشکن‌های پایدار و مطمئن از سوی دیگر، موجب کاهش درآمد آنها شده است.»

در بخش نخست این گزارش ابعاد تحقیق شامل معرفی اینترنت و شبکه‌های اجتماعی در ایران، سیاستهای فیلترینگ و سانسور اینترنت در جهان و ایران، و معرفی و طبقه بندی کسب‌وکارهای اینترنتی در ایران مورد بررسی قرار گرفته  و در بخش دوم گزارش نیز اثر سیاست سانسور و فیلترینگ اینترنت بر درآمد کسب کارهای اینترنتی در سال 1401 بر اساس سه روش آماری پرکاربرد در محاسبه شده است.

در این گزارش آمده است که مهم‌ترین شبکه‌های اجتماعی در ایران، به دلیل سابقه تاریخی و عمومیت در بین مردم، عمدتاً شبکه‌هایی با سرورهایی در خارج از کشور هستند. سپس با استناد به گزارش سال 1401 دیتاک تعداد کاربر فعال سه شبکه اجتماعی غیربومی‌ تلگرام، اینستاگرام و ایکس (توئیتر سابق) به ترتیب 61 میلیون، 46 میلیون و 4 میلیون کاربر ذکر شده است. در بین شبکه‌های اجتماعی بومی ‌نیز شبکه‌های روبیکا با 39 میلیون کاربر در جایگاه نخست قرار دارد و پس از آن شبکه‌های ایتا با 21.6 میلیون، بله با 15.4 میلیون و سروش پلاس با 10.4 میلیون کاربر قرار دارند.

این گزارش با تاکید بر اینکه سانسور و فیلترینگ اینترنت در تمامی کشورهای جهان به دلایل مختلفی اعمال می‌شود، بیان می‌دارد که در سال 2023 کشورهای کره شمالی، چین و ایران بالاترین سطح سانسور و فیلترینگ اینترنت را اعمال می کنند. پس از آن گروه کشورهای عراق، میانمار، پاکستان و ترکمنستان در رده دوم و گروه کشورهای روسیه، عربستان سعودی، و امارات متحده عربی در رده سوم قرار دارند.

در ادامه آمده است که بر اساس گزارش آزمایشگاه داده و حکمرانی، دست‌کم 30 درصد از کاربران اینترنت در کشور ماهانه تا 150 هزار تومان برای خرید/تمدید اشتراک VPN متقبل هزینه می‌شوند و با در نظر گرفتن تعداد کاربرهای اینترنت کشور، گردش مالی بازار خرید و فروش ابزارهای فیلترشکن سالانه بالغ بر 5 هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود. بر اساس آمار ذکر شده در گزارش یکتانت، میزان استفاده از VPN در بین کاربران 15 تا 17 سال، 97 درصد است. همچنین میزان استفاده کاربران با تحصیلات ابتدایی از فیلترشکن 63 درصد است؛ یعنی از هر سه کاربر ایرانی با تحصیلات ابتدایی، 2 نفر از VPN  استفاده می‌کنند. به‌عبارت دیگر، استفاده از فیلترشکن و ابزار دور زدن فیلترینگ اینترنت کشور، مختص افراد تحصیلکرده نیست. با توجه به پیامدهای دسترسی کودکان و نوجوانان به محتواهای غیراخلاقی، مستهجن و نامناسب برای آنها از طریق فیلترشکن، می‌توان آسیب‌های اجتماعی زیادی از فیلترینگ نامناسب در کشور انتظار داشت.

در بخش دیگری به تاثیر فیلترینگ بر کسب‌وکارهای اینترنتی پرداخته شده است. در این بخش بیان شده است که کسب‌وکار اینترنتی یعنی مجموعه فعالیت‌هایی که بربستر اینترنت و با هدف درآمد زایی انجام می‌شود. گزارش مذکور کسب‌وکارهای اینترنتی را به سه گروه کلی «کسب‌وکارهای خرد فاقد اینماد»، «کسب‌وکارهای اینترنتی دارای اینماد فاقد ستاره» و «کسب‌وکارهای دارای اینماد» تقسیم کرده است.

بر اساس اطلاعات ذکر شده گزارش مرکز پژوهش‌های اتاق ایران، برآورد شده که تا پایان سال 1401 حدود 470 هزار کسب‌و‌کار اینترنتی در ایران فعال بوده که از این تعداد 140990 کسب‌وکار اینترنتی دارای اینماد ستاره دار هستند، و 16457 واحد کسب‌وکار خرد نیز دارای اینماد بدون ستاره هستند. حدود 65 درصد از واحدهای تجارت الکترونیکی دارای اینماد تا پایان سال 1401 صرفاً در حوزه فروش کالا ، حدود 33 درصد صرفاً در حوزه ارائه خدمات و 2 درصد از آنها در هر دو حوزه فروش کالا و ارائه خدمات فعالیت می کنند.

همچنین نزدیک به 40 درصد از کل کسب‌وکارهایی اینترنتی در کنار وبسایت خود، از یکی از شبکه‌های اجتماعی برای فروش محصولات و خدمات خود استفاده می‌کنند. مهمترین شبکه‌های اجتماعی مورد استفاده کسب‌وکارهای اینترنتی به ترتیب اینستاگرام با 55 درصد، تلگرام با 41 درصد، واتساپ با 37 درصد، ایتا با 21 درصد، روبیکا با 14 درصد، بله با 11 درصد و سروش پلاس با 5 درصد هستند.

گزارش‌های مختلفی از تأثیر محدودیت‌ها و قطع اینترنت بر کسب‌وکارها تهیه و منتشر شده که نشان م‌یدهند طی ماههای پس از شهریور 1401 و اعمال سیاست محدودیت دسترسی به اینترنت، با فیلترینگ و محدودیت در پلتفرم‌ها تقریباً هیچ بخشی از صنعت رایانه‌ای از گزند این خسارت‌ها در امان نبوده است.

در این گزارش ذکر شده است که به طور متوسط هزینه واقعی فیلترینگ اینترنت و شبکه‌های اجتماعی معادل 22 میلیون دلار در روز تخمین زده می‌شود. این رقم بر اساس کاهش فروش روزانه کسب و کارهای اینترنتی پس از در نظر گرفتن تورم و لحاظ قدرت خرید مردم از طریق اعمال داده‌های حقیقی برآورد شده است. این هزینه‌ها در ابتدای اعمال سیاست در بالاترین مقدار خود قرارداشته و پس از مدتی با تعدیل رفتار مصرفی مردم و دسترسی گسترده به فیلترشکن‌ها، استفاده از شبکه‌های اجتماعی داخلی و سایت‌های فروش داخلی، روند آن تغییر کرده و به سمت روند بلند مدت خود حرکت می کند.

همچنین در مقایسه با رقم اسمی 1833 همتی ارزش تجارت الکترونیک در سال 1401 ، چنانچه رقم اسمی به‌دست آمده برای یک روز را به کل سال 1401 تعمیم دهیم، به رقم 438 همت و برای شش ماه به رقم 219 همت می رسیم که نشان می‌دهد فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی در نیمه دوم سال 1401 تقریباً معادل 11.9 درصد ارزش تجارت الکترونیک در این سال، به این صنعت زیان وارد کرده است.

اما این همه زیان ناشی از فیلترینگ نیست. گزارش مرکز پژوهش‌های اتاق ایران بیان می دارد که «فیلترینگ اینترنت و محدودیت دسترسی کاربران داخلی و خارجی به اطلاعات، از منظر سرمایه گذاران خارجی به معنای بالابودن ریسک ناکارآمدی و ناپایداری فضای سیاسی و اقتصادی کشور است که می تواند به عدم تمایل آنها برای حضور در اقتصاد ایران و به تبع آن محرومیت کشور از سرمایه‌ها، منابع و فرصت‌های جهانی در روند رشد اقتصادی از جمله فناوری‌های پیشرفته هوش مصنوعی مرتبط با تبادل دانش و انتقال فناوری از مجامع تجاری جهانی منتهی شود. این عوامل می توانند قیمت نسبی نهاده‌های استراتژیک تولید را افزایش داده و موجب افزایش نسبی قیمت محصولات و افزایش نرخ تورم شود.»