نرخ تبدیل شرکت‌های دانش‌بنیان نوپا به تولیدی بسیار پایین است

آی‌تی‌من- مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی با هدف بیان ضرورت‌های سیاست‌گذاری درباره شرکت‌های دانش بنیان در برنامه هفتم، به بررسی عملکرد ۱۰ ساله قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسه‌های دانش از سال 1390 تا سال 1400  پرداخته است. یافته‌های موجود درباره نحوه توزیع شرکت‌های دانش بنیان براساس نوع و سطح (نوپای نوع 1 و 2، تولیدی نوع 1 و 2) و زمینه فعالیت، همچنین روند تأسیس شرکت‌های جدید و نوپا، نحوه پراکنش شرکت‌های دانش بنیان در استان‌ها و استقرار آنها در پارک‌های علم و فناوری و ارزیابی مواردی همچون اشتغال، درآمد، صادرات، نحوه تأمین مالی فناوری و مؤلفه‌های شاخص جهانی نوآوری نشان می‌دهد تعداد شرکتهای دانشبنیان( نوپای نوع 1 و 2، تولیدی نوع 1 و 2) طی دوره 1390-1400 از 55 شرکت به حدود هفت هزار شرکت رسیده است.

در این میان تعداد شرکت‌های دانش بنیان تولیدی نوع 2 (هم نوپا و هم تولیدی) بر سایر انواع شرکت‌های زیست بوم نوآوری غالب است (حدود 56 درصد کل شرکت‌ها) و نرخ تأسیس شرکت‌های نوپا و تبدیل آنها به شرکت‌های تولیدی نیز بسیار پایین آمده است. این مرکز هشدار داده تعداد شرکت‌های دانش بنیان مستقر در پارک‌های علم و فناوری به طور متوسط تنها 17 درصد کل واحدها و شرکت‌های هر پارک است.

بر اساس این گزارش میزان فعالیت و درآمد پارک‌ها نشان می‌دهد روند رشد و بلوغ شرکت‌های دانش بنیان و هسته‌های فناور مستقر در آنجا نیز کند است و ممکن است ظرفیت زیست بوم نوآوری کشور از منظر شرکت‌های دانش بنیان به عنوان بازیگران کلیدی این عرصه در آینده با چالش جدی مواجه شود. این درحالی است که عمده تمرکز نظام علم و فناوری و نوآوری کشور بر آموزش عالی و خلق دانش بوده و هر چند تا کنون در تربیت نیروی دانشگاهی و محتوای علمی‌بهتر از سایر مؤلفه‌های نوآوری عمل کرده، اما در هدایت نتایج تحقیقات و نیروی متخصص به سمت ایجاد و توسعه کسب و کارهای نوآورانه موفقیت قابل قبولی نداشته است. گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد محیط نهادی (اعم از محیط سیاسی، قانونی و کسب و کار) هنوز بعد از گذشت ۱۰ سال از اجرای قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش بنیان برای توسعه این فعالیت‌ها مساعد نشده و جذب دانش و انتشار فناوری و تأمین مالی به کمک بخش خصوصی نیز به دلیل ضعف‌ها و نقص‌های موجود در تقویت پیوندها از قبیل ارتباط دانشگاه و صنعت، خوشه سازی و شبکه سازی، ارتباطات بین المللی و تربیت نیروی کار دانشی و رفع انحصار و رقابت غیرعادلانه با مشکل مواجه است. در این میان نحوه ارائه آمار فعالیت‌های دانش بنیان نیز معمولاً بر اساس درآمد و اشتغال کل شرکت‌هاست که لزوماً معادل با درآمد واقعی حاصل از فعالیت‌های دانش بنیان نیست و باید ملاحظاتی از قبیل هزینه کرد تحقیق و توسعه به درآمد این شرکت‌ها را در هنگام ارائه آمار و داده‌ها در نظر گرفت. ازطرفی، برنامه‌های دوره ای پیمایش عملکرد نوآورانه شرکت‌ها در مسیر سیاستگذاری نیز با جدیت دنبال نشده و به روز نمی‌شوند و برنامه‌های راهبردی شفافی برای بهره مندی از ظرفیت شرکت‌ها و فعالیت‌های دانش بنیان در سطح استانی و کاهش تمرکز و تجمع آنها در استان‌هایی نظیر تهران تاکنون ارائه نشده است.