خلا قانونی، پاشنه آشیل سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر در ایران

آی‌تی‌من- بایسته‌ها و ضرورت‌های قانونگذاری در زمینۀ بازار سرمایه‌گذاری خطرپذیر (سرمایه‌گذاری جسورانه) ایران عنوان گزارشی است که کمیسیون کمیسیون حقوقی و حمایت‌های قضایی و مقرراتی اتاق ایران منتشر کرده است.

در این گزارش پس از تشریح برخی مفاهیم پایۀ سرمایه‌گذاری خطرپذیر، علل اینکه چرا قوانین و مقررات موجود کشور ایران، یارای آن ندارد که فضای نهادی و حقوقی لازم و کافی برای رشد و پیشرفت بازار سرمایۀ خطرپذیر را فراهم کند، بیان شده است.

 دربخشی از گزارش درباره سرمایۀ خطرپذیر آمده است: «سرمایۀ خطرپذیر» «سرمایۀ پرریسکی است که در شرکت‌هایی سرمایه‌گذاری می‌شود که در مراحل ابتدائی کار خود هستند». سرمایه‌گذاری خطرپذیر اعطای وام یا تسهیلات نیست، بلکه سرمایه‌گذاری موجد مالکیت (Equity Investment) است، به نحوی که سرمایه‌گذار سهام شرکت سرمایه‌پذیر را مالک می‌گردد. سرمایه‌گذاری خطرپذیر سرمایه‌گذاری موجد مالکیت سهام یا متصل به مالکیت سهام در شرکت‌های نوپا و خصوصی است که طیّ آن یک واسطۀ مالی به عنوان سرمایه‌گذار، علاوه بر تأمین سرمایۀ بنگاه اقتصادی نوپا معمولاً به شکل فعالی در کار هدایت، و ارائۀ مشورت و حتی مدیریت آن بنگاه نیز برمی‌آید.

در این گزارش درباره بنگاه خطرپذیر (Venture Business) آمده است: بنگاه خطرپذیر اوصاف منحصر به فردی بدین شرح دارد: ایده‌ها یا فن‌آوری‌های نوین؛ نوکارآفرینان نابلد و تازه‌کار ولی اهل تهور و خطر کردن؛ مقیاس کوچک بدون داشتن مبالغ سرمایۀ بالا؛ رشد زیاد و خطر زیاد؛ بازاریابی جزئی یا کُنج امن.

در مقابل بنگاه خطرپذیر، بنگاه‌های بزرگ سنتی دارای چنین مشخصاتی هستند: سرمایۀ زیاد؛ نوکارآفرینان متبحر و باتجربه؛ مقیاس بزرگ؛ سود و بازدهی باثبات و خطر کم؛ و بازاریابی انبوه و وسیع. شایان ذکر است که امروزه فن‌آوری بالا در زمرۀ اوصاف بنگاه خطرپذیر نیست. اگر بنگاهی با ویژگی‌های فوق بتواند بازار نوینی را قبضه کند و خطرات بازرگانی همراه با بازدهی‌های بالا باشد، آن بنگاه به عنوان «بنگاه خطرپذیر» توصیف می‌شود. شرکت‌هایی همچون گوگل یا مایکروسافت، زمانی در شمار بنگاه‌های خطرپذیر محسوب می‌شده‌اند.

اما چرا به بازار سرمایۀ خطرپذیر نیاز است؟ در پاسخ به این پرسش در گزارش آمده است: بنگاه‌های نوآور و نوپا نمی‌توانند از طریق بازار پول (بانک‌ها) و نیز بازار سرمایه (بورس‌ها) به تأمین مالی خود اقدام کنند. بنابراین، از یکسوی، به علت اوصاف و ویژگی‌هایی که بنگاه‌های نوآور و نوپا دارند، و از سوی دیگر محدودیت‌هایی که برای تأمین مالی این بنگاه‌ها در بازار پول و بازار سرمایه وجود دارد، نیاز به تشکیل بازار علی‌حده و مستقلی به نام «بازار سرمایۀ خطرپذیر» خاص تأمین مالی تجاری‌سازی نوآوری‌ها در کشور شدیداً احساس می‌شود. در نبود یکچنین بازاری در کشور صاحبان فن‌آوری نوین یا ایده‌ها و فرایندهای جدید ملجأیی برای تأمین سرمایه نخواهند داشت تا بدان پناه ببرند؛ و چه‌بسا نوآوری‌هایی که به مرحلۀ تجاری‌سازی نخواهند رسید. در شرایطی فعلی با توجه به ضعف نهادی و حقوقی کشور، پنجره‌های تأمین مالی به روی شرکت‌های نوآور تقریباً بسته است. نظام تأمین مالی بانک محور نمی‌تواند سازوکارهای کم هزینه و مقرون به صرفه‌ای را برای سرمایه‌گذاری خطرپذیر فراهم آورد.

در این گزارش تشریح شده: متأسفانه فرابورس ایران بدون وجود ساختارهای نهادی و قوانین و مقررات حقوقی لازم برای این بازار (یعنی، بازار سرمایۀ خطرپذیر)، مجموعه‌ای از بنگاه‌های اقتصادی متفاوت با نیازمندی‌ها و اقتضائات متفاوت را زیر پوشش خود گرفته است که مناسب به حال نیازمندی‌های بازار سرمایۀ خطرپذیر نیست. به عبارت دیگر، در شرایط فعلی هر شرکتی که شرایط پذیرش در بورس اوراق بهادار ندارد، در پشت درهای این بازار و در بازار فرابورس نگه داشته می‌شود، حال اقتضائات و سیر رشد و تکامل آن شرکت هرچه می‌خواهد باشد.