متاورس؛ مدینه فاضله کاربران یا بهشت غول‌ها

آی‌تی‌من-  آیا ما در آستانه یک انقلاب اینترنتی هستیم؟
این سوالی است که کارشناسان فناوری در برلین، در کنفرانسی که از سوی پلتفرم یادگیری دیجیتال ada برنامه‌ریزی شده بود، درباره آن بحث کردند.

به گفته این کارشناسان، فناوری‌های جدید می‌توانند هم زیرساخت و هم ظاهر وب را متحول کنند.

در سطح فنی، ایده‌آل‌گرایان فناوری امیدوارند که فناوری بلاکچین به ایجاد یک معماری غیرمتمرکز در زیرساخت اینترنت منجر شود و به این ترتیب، در دوران وب 3، به جای تعداد انگشت‌شماری از غول‌های فناوری، خود مردم بر داده‌ها، حریم خصوصی و آنچه در فضای آنلاین ایجاد می‌کنند، کنترل داشته باشند.

شرمین وشمگیر، نویسنده ایرانی‌الاصل و مدیر مرکز تحقیقات اقتصاد رمزارز در دانشگاه وین می‌گوید: بلاکچین نحوه اداره اینترنت را از نو بنا می‌کند و یک تغییر پارادایم کامل است.

هم‌زمان، شرکت‌ها در سراسر جهان روی فناوری‌هایی کار می‌کنند که شیوه ناوبری در اینترنت را دگرگون می‌کند.

چشم‌انداز این گروه از شرکت‌ها این است که به‌جای پیمایش وب‌سایت‌ها یا اپلیکیشن‌ها، مردم بتوانند به صورت مجازی و از طریق یک نسخه سه‌بعدی از اینترنت به نام متاورس گردش‌ کنند؛ چشم‌اندازی از جهانی دیجیتالی که کاربران می‌توانند در آن کار کنند، خرید کنند یا دوستان‌شان را ملاقات کنند. دنیایی که واقعیت‌های فیزیکی و دیجیتالی در آن همگرا می‌شود.

کنستانز اوسی (Constanze Osei) راهبر سیاست‌های اجتماعی و نوآوری شرکت متا در آلمان، اتریش و سوییس می‌گوید: متاورس به اصطلاح، اینترنتی برای پیاده‌روی است.

اما از آنجایی که شرکت‌هایی مانند متا، میلیاردها دلار روی نسل بعدی اینترنت سرمایه‌گذاری کرده‌اند، فعالان حقوق دیجیتال هشدار می‌دهند که این شرکت‌ها در پی کسب منفعت بیشتر از سرمایه‌گذاری خود هستند و این می‌تواند با تلاش‌ها برای اعطای قدرت بیشتر به کاربران برای کنترل برخود دیجیتالی‌شان در تضاد باشد و این تلاش‌ها را خنثی کند.

میکلائلا مانتینا (Micaela Mantegna)، وکیل آرژانتینی و محقق حقوق دیجیتالی معتقد است که متاورس می‌تواند به تهاجمی‌ترین سیستم نظارتی که تا کنون ساخته شده، تبدیل شود.

 
تحول اینترنت
برای اینکه درک کنیم نسل بعدی اینترنت در کجا ممکن است به راه خطا برود، نگاهی به مسیری که تا کنون پیموده شده می‌تواند راهگشا باشد.
در اوایل دهه 1960 میلادی، محققان شروع به اتصال کامپیوترها در سراسر جهان کردند؛ اما تا دهه 90 میلادی طول کشید تا وب‌ جهانی ابداع شود و مرورگرها این شبکه را در دسترس همگان قرار دهند.
از آن زمان تاکنون، وب تمامی جنبه‌های جوامع ما را، از کسب‌وکار گرفته تا یافتن اطلاعات و تعامل با دیگران، تغییر داده است.
میریام مکل (Miriam Meckel)، مدیرعامل ada و استاد ارتباطات شرکتی در دانشگاه سنت گالن سوییس می‌گوید: اینترنت همه چیز را تغییر داده و در عین حال، خود نیز تغییر کرده است.
در مرحله اول، مردم با رایانه‌های رومیزی و عمدتا با استفاده از موتورهای جست‌وجو به مرور وب می‌پرداختند. اما در دهه 2000 و با ظهور رسانه‌های اجتماعی و اینترنت موبایل، این وضعیت به کل تغییر کرد و دنیای آنلاینی که امروز می‌شناسیم پدید آمد.
در هسته این دنیای آنلاین که به وب 2 شناخته می‌شود، پلتفرم‌های آنلاین مانند فیس‌بوک و اینستاگرام متا و اخیرا سرویس‌های پیام‌رسان مانند تلگرام قرار دارند.
این پلتفرم‌ها نقشی اساسی در وب 2 بازی کرده‌اند و مثلا به مخالفان برخی حکومت‌ها امکان سازمان‌دهی اعتراضات را داده‌اند و همچنین به گروه‌های به حاشیه رانده شده کمک کرده‌اند که صدای خود را به گوش همگان برسانند. اما افشاگری‌هایی مانند رسوایی کمبریج آنالیتیکا در سال 2018 نیز نشان داد که از همین پلتفرم‌ها برای گسترش نفرت، اطلاعات نادرست و دخالت در انتخابات‌ها نیز استفاده شده است.
در همین حال تعدادی از شرکت‌های بزرگ فناوری مانند متا یا آلفابت بر بخش‌هایی از اقتصاد اینترنتی تسلط یافته‌اند.
 
قدرت بیشتر برای کاربران
کارشناسانی مانند شرمین وشمگیر برای بازگرداندن قدرت به کاربران و جوامع، بازسازی اینترنت با استفاده از فناوری بلاک‌چین عمومی غیرمتمرکز را پیشنهاد می‌کنند؛ پایگاه داده‌هایی که توسط همه قابل جست‌وجو بوده و در رایانه‌های سراسر جهان به اشتراک گذاشته می‌شوند.
چنین سیستمی که به وب 3 مشهور است، به جای چند دروازه‌بان قدرتمند مانند فیس‌بوک و گوگل و آمازون، توسط کاربران به طور جمعی کنترل می‌شود؛ به عنوان مثال، کسب درآمد برای افراد خلاقی که آثارشان را به صورت آنلاین منتشر می‌کنند، ساده‌تر خواهد شد.
اما سوال این است که آیا چنین طرحی به سرانجام خواهد رسید؟
همه کارشناسان در این مورد متفق‌القول نیستند. برای مثال یورگن گوتر (Jürgen Geuter) نظریه‌پرداز اینترنتی ساکن برلین که در فضای آنلاین با نام مستعار تانته شناخته می‌شود، در اینکه یک معماری غیرمتمرکز به تنهایی برای انتقال قدرت به کاربران کافی باشد، تردید دارد.
او به رمزارزها اشاره می‌کند؛ حوزه‌ای که امروزه در آن، چند شرکت با توسعه نرم‌افزارهای لازم برای دسترسی به این شبکه غیرمتمرکز زیربنایی، میلیون‌ها دلار درآمد کسب می‌کنند.
گوتر می‌گوید که فناوری هرگز بی‌طرف نبوده است.
وب 3 در مقابل متاورس
کارشناسان می‌گویند برای جلوگیری از کنترل متاورس توسط چند بازیگر تاثیرگذار، کاربران باید بتوانند بودن توجه به اینکه در کجای متاورس هستند یا چگونه از آن استفاده می‌کنند، با یکدیگر تعامل داشته باشند. این نیز تغییری اساسی نسبت به وب امروزی است که در آن، اپلیکیشن‌ها عمدتا «باغ‌های محصور» هستند و به عنوان مثال، به کاربران اجازه نمی‌دهند پیام یا پول را بین برنامه‌های مختلف ارسال کنند.
کنستانز اوسی از متا با تایید اینکه تغییر اساسی در مفاهیم وب 2 مورد اجماع است، به ابتکار جدیدی اشاره می‌کند که در ژوئن گذشته شد و در آن، شرکت متا به همراه غول‌های فناوری و نهادهای مقررات‌گذار، درباره ایجاد استانداردهای هم‌کنش‌پذیری (interoperability) بحث و تبادل نظر می‌کنند.
اما در همین ابتکار نیز تعدادی از بازیگران بزرگ مانند اپل غایب هستند.
از سوی دیگر، طنز ماجرا اینجاست که بزرگ‌ترین غول‌های جهان فناوری مدعی سرمایه‌گذاری در معماری جدیدی هستند که قرار است قدرت بازار آنها را محدود کند.
برخی ناظران هشدار می‌دهند که سرمایه‌گذاری سنگین این شرکت‌ها در معماری وب آینده، می‌تواند ایده‌آل‌های معماری غیرمتمرکز وب 3 را با نابودی محتوم مواجه کند.
به گفته مانینیا، نسخه شرکتی متاورس، تکامل سرمایه‌داری خواهد بود.
او می‌افزاید: ماهیت متاورس می‌تواند برخی از مشکلات وب 2 امروزی را، از گسترش اطلاعات نادرست گرفته تا اذیت و آزار آنلاین، تشدید کند.
برخی از کاربران نیز گزارش داده‌اند که در نسخه‌های اولیه متاورس مورد آزار جنسی قرار گرفته‌اند.
مانتینیا هشدار می‌دهد که با تکامل فناوری، دستگاه‌هایی که برای دسترسی به متاورس استفاده می‌شوند، می‌توانند برای نظارت بر اطلاعات حساس و حتی مغز کاربران مورد سوءاستفاده قرار بگیرند.
او می‌گوید: برای محافظت از این داده‌ها و جلوگیری از نظارت در مقیاسی بی‌سابقه، دولت‌ها و مقررات‌گذاران باید قوانین جدیدی برای عصر متاورس وضع کنند.
البته اولین تلاش‌ها در این زمینه در حال انجام است. چندی پیش اتحادیه اروپا از ابتکار جدیدی برای ایجاد مقررات جهانی در این زمینه رونمایی کرد.
اما مانتاینیا معتقد است که دولت‌ها باید سریع‌تر عمل کنند و از خطاهایی که وب امروزی به آن مبتلاست، جلوگیری کنند؛ وبی که به گفته او، با نیت‌های خوب، اما با اجرای بد طراحی شده است.
می تاکید می‌کند: نمی‌خواهیم متاورس هم دنباله‌ای بر اینترنت بد امروزمان باشد.