تلویزیون‌های اینترنتی؛ رسانه‌های نوپدید

 
آی‌تی‌من- اما فقط دستگاه‌ها نیستند که هم­زمان با رشد فناوری دگرگون شده‌­اند، بلکه هر آنچه محصول فناوری بوده نیز با سرعتی بالا توسعه یافته و تغییر کرده است. یکی از این موارد رسانه‌ها هستند که تولید و انتشار آنها همواره وابسته به فناوری‌های روز بوده است. به عبارت دیگر، انتشار مجله و روزنامه همان­قدر به فناوری روز نیاز دارد که رسانه‌های جدیدتری چون تلویزیون و سایت‌های خبری.

این روزها در همه جای دنیا، تلویزیون‌های اینترنتی با اقبال مناسبی مواجه شده‌ و مورد توجه مردم قرار گرفته‌­اند، این روند رو به رشد به دلیل توجه بیشتر این رسانه‌های نوظهور به محتوای مورد نیاز و سلیقه مخاطبان است. در کشور ما نیز رسانه‌های جدید بر پایه اینترنت چندسالی است فعالیت خود را آغاز کرده­‌اند، فعالیتی که با شیوع ویروس کرونا و محدودیت‌های تجمعی، بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.

رسانه‌های جدید
رسانه‌های جدید عموماً براساس بسترهای جدید فناوری ارائه می‌شوند. اینترنت به عنوان بستری با قابلیت بالای استفاده رسانه‌ها از آن جمله است.

محمدحسن حافظی‌­پور، مدیرعامل تلویزیون اینترنتی «آیو»، در گفت­‌وگو با گزارشگر روزنامه اطلاعات در این باره می‌گوید: در حوزه مدیا، محتواهای صوتی و تصویری در مقایسه با محتواهای مکتوب جدیدترند. کتاب­‌ها و متون، مدیاهای خیلی قدیمی‌تری هستند که از زمان باستان بر روی سنگ، پوست حیوانات یا هر چیز دیگری نوشته می‌شدند. پس از آن صنعت چاپ آمد و مدیاهای مکتوب گسترش زیادی پیدا کرد و به تبع آن روزنامه و مجلات پدید آمدند. بعد از آن بود که رسانه‌های سرد و گرم و تأثیر آنها بر مخاطب مطرح شد.

وی می‌افزاید: در قرن بیستم میلادی، محتواهای صوتی و تصویری شکل گرفت و خیلی جا افتاد. روند امروزیِ فیلم­سازی شروع شد که بعد از آن به رادیو و سینما و در نهایت به تلویزیون رسید و توانست با مخاطبان عام و خانواده‌ها به صورت صوتی و تصویری ارتباط برقرار کند.

دکتر حافظی­‌پور به انقلاب اطلاعات اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد: در قرن گذشته میلادی، انقلاب فناوری اطلاعات مطرح شد و فناوری دیتا و نوع انتقال اطلاعات به اشکال مختلف شکل گرفت که به آن Information Technology یا آی.تی گفته می‌شود. با این پیشرفت‌ها، سرعت تبادل اطلاعات بیشتر و بیشتر شد و همه اینها به‌ ناگزیر تمامی جنبه‌های انسانی و زیست‌­محیطی را نیز دربر گرفت.

تحول در تلویزیون
تلویزیون خود پدیده‌ای نو محسوب می‌شود، اما تغییرات گسترده فناوری باعث شد تا این رسانه نیز بی­وقفه تغییر کند و بهینه شود.

حافظی­‌پور توضیح می‌دهد: یکی از مدیاهای صوتی و تصویری که تحت تأثیر انقلاب تبادل اطلاعات قرار گرفت، تلویزیون بود. تلویزیون به طور سنتی از سیگنال‌های زمینی پخش می‌شود و با آنتن‌هایی که روی پشت بام‌ها نصب شده دریافت می‌گردد، به این ترتیب که مرکز تلویزیون فرستنده را نصب می‌کند و مردم با استفاده از گیرنده­‌های خود امواج را می‌گیرند. البته همین فناوری نیز تغییر کرد و گیرنده‌های دیجیتال به بازار آمد و به تبع آن نیز صداوسیما فناوری خود را به‌­روز و فرستنده‌های دیجیتال را طراحی کرد. اما این روند باز هم تغییرات جدیدی به خود دید.

وی می‌افزاید: یکی دیگر از اتفاقاتی که در این چند سال افتاد این بود که هم فرستنده‌های دیجیتال ظاهر شدند و هم اطلاعات و داده­‌ها بر بسترهای آی.تی ارسال شد و این شد مبنای تلویزیون اینترنتی.

سپس، مدیرعامل تلویزیون اینترنتی «آیو» به تفاوت‌های این رسانه جدید با تلویزیون‌های سنتی می‌پردازد و توضیح می‌دهد: تفاوت تلویزیون اینترنتی یا IPTV که مخفف (Internet Protocol Television) است، با تلویزیون سنتی در این است که اولاً با بیننده تعامل دارد و ثانیاً دارای تایم­‌شیفتینگ است، یعنی شما هر ساعتی به منزل برسید می‌توانید برنامه خود را تماشا کنید، برای مثال می‌­توانید اخبار ساعت هشت را ساعت هشت و نیم ببینید. مورد دیگر اینکه می‌توان از آرشیو برنامه‌های قبلی استفاده کرد و دست آخر، شما می‌توانید تلویزیون اینترنتی را روی دستگاه‌های مختلف از جمله گوشی تلفن همراه، تبلت و رایانه تماشا کنید.

حافظی‌­پور ادامه می‌دهد: از نظر فنی، تلویزیون اینترنتی از سیگنال استفاده نمی‌کند و گیرنده و فرستنده کاملاً متفاوتی دارد. در تلویزیون اینترنتی به جای فرستنده از سرور، دیتاسنتر و از سیستم‌های ابری استفاده می‌شود. از سوی دیگر، گیرنده‌ها به جای اینکه آنتن‌های هوایی باشند، روی بستر آی.پی مستقرند و این بستر می‌تواند ستاپ‌باکس باشد که به تلویزیون وصل می‌شود، یا می‌تواند اپلیکشن روی گوشی یا رایانه و مواردی از این دست باشد.

تلویزیون‌های اینترنتی
تلویزیون‌های اینترنتی خود با دو شکل متفاوت به ارائه خدمات می‌پردازند.

حافظی­‌پور با اشاره به این موضوع می‌افزاید: اگر بخواهیم خیلی مختصر و مفید بگوییم، ما دو سیستم داریم سیستم‌های آی.پی.تی.وی که سیستم‌های تلویزیون اینترنتی است و تلویزیون آیو هم جزو آنهاست، و یک سیستم دیگر که وی.او.دی­ محور است. وی.او.دی، مطابق تقاضای مخاطب به آنها فیلم ارائه می‌دهد، اما در تلویزیون اینترنتی ما شبکه داریم، پخش زنده داریم و علاوه بر این، بنا به درخواست مخاطبان شبکه‌های اختصاصی ایجاد می‌کنیم، در حالی که وی.او.دی­ محورها فقط محتوا دارند که شامل فیلم و سریال و… می‌شود.

نگاهی متفاوت
مدیرعامل تلویزیون اینترنتی «آیو» توضیح می‌دهد: در کشورهای مختلف، نوع نگاه‌ها متفاوت است. اما در کشور ما هر محتوایی که بر اساس وی.او.دی‌ها تولید می‌شود باید با مجوز صداوسیما باشد. کشورهایی که دیدشان نسبت به این قضایا متفاوت است آی.پی.تی‌های متفاوتی دارند که شبیه مال ما نیست، چرا که ما در واقع همان محتوایی را توزیع می‌کنیم که صداوسیما مجوز داده است اما در بستر اینترنت؛ ما اگر شبکه اختصاصی هم بزنیم باز هم محتوای تولیدی­‌مان مطابق موازین صداوسیماست. کشورهایی هستند که به دلیل فضای بسته ممکن است این موضوع برای‌شان به کلی ممنوع باشد و کشورهایی هم هستند مثل کشورهای اروپایی که از روش‌های دیگری استفاده می‌کنند و محدودیت‌های ما را ندارند، مثلاً کمپانی‌های بزرگی هستند که آی.پی.تی.وی دارند، مثل نتفلیکس و اچ.پی.او که روی مخاطب‌های بین­المللی کار می‌کنند.

وی ادامه می‌دهد: در حال حاضر، تمام کسانی که در حوزه آی.تی مشغول فعالیت‌­اند، روی پهنای باند کار می‌کنند و معتقدند موفقیت و آینده سیستم‌های آی.تی، محتواست و این محتوا می‌تواند به صورت مخاطب­‌محور (یو.جی.سی) باشد، یعنی مخاطب محتوا را خودش روی سیستم بارگذاری می‌کند، به اشتراک می‌گذارد و بقیه می‌بینند مانند یوتیوب، یا می­‌تواند وی.او.دی­‌محور باشد که در این صورت فیلم، محتوا و سریال را انتخاب می‌کنند و مخاطب از آن استفاده می‌کند.

اینترنت رقیب تلویزیون؟
تجربه نشان داده است که فناوری جدید، دیر یا زود، فناوری‌های پیشین را از گردونه خارج می‌کند. اما در مورد تلویزیون و رسانه‌های صوتی و تصویری که محتوا از فناوری مهم­تر و تاثیرگذارتر است، آیا این اتفاق خواهد افتاد و ما روزی شاهد از میان رفتن تلویزیون‌های سنتی بر پایه سیگنال خواهیم بود؟

محمدحسن حافظی‌­پور در این باره می‌گوید: اواخر سال ۲۰۰۹، قوانین و استاندارهای بین­‌المللی تلویزیون‌های دنیا اعلام و قرار شد همه تلویزیون‌ها سراغ سیستم‌های دیجیتال با کیفیت‌های بالا بروند. از آن روز کیفیت تلویزیون‌ها خیلی بهتر شد، مخاطب بیشتری جذب آن شد و توانستند در این راستا موفق باشند. نظر شخصی من این است که سیستم سنتی دارد راه خودش را می‌رود و سیستم جدید هم راه خودش را، اما ممکن است به دلیل مباحث محتوایی مخاطبان آنها تفاوت داشته باشند. برای مثال، ممکن است فردی بگوید اخبار تلویزیون را نگاه نمی‌کند، چون ساعت پخش اخبار مشغول کار دیگری است. به جای آن به سایت‌ها، شبکه‌های اجتماعی و … مراجعه می‌کند. اما کیفیت این نوع محتوا با نوع ارسال و استفاده­کننده قدری متفاوت است. ممکن است مردم به دلیل شرایط و تغییرات، رجوع کمتری به تلویزیون داشته باشند؛ اما به نظر من تلویزیون سنتی مسیر خود و مخاطب خود را دارد و فکر نمی­‌کنم نقش تلویزیون در آینده کم­رنگ شود.

وی در مورد مشکلات اقتصادی تلویزیون‌های اینترنتی می‌گوید: از نظر اقتصادی وضع­‌مان خوب نیست، چون هزینه‌های بالایی داریم. از طرفی، ما موظف هستیم برنامه‌های‌مان مطابق موازین صداوسیما باشد، اگرچه در شبکه‌های اختصاصی­‌مان این برنامه‌­ها قدری متفاوت است. در کنار این، برای نهادها و باشگاه‌های مختلف شبکه اختصاصی ایجاد می‌کنیم، مثلاً در حال حاضر برای باشگاه سپاهان شبکه اختصاصی ایجاد کرده‌­ایم.
از این گذشته، تلویزیون اینترنتی هزینه زیرساخت، نگهدای فنی و نشر محتوای بالایی دارد و در عین حال این امکان وجود ندارد که از مخاطب رقم بالایی بگیریم. در چنین شرایطی، ما هر محتوایی را هم نمی‌توانیم نشان دهیم، ممکن است محتوای زرد عامه­‌پسندی باشد که مشتری هم داشته باشد، ولی ما نمی‌خواهیم هر محتوایی را انتشار بدهیم تا در مجموع تولیدات‌­مان محترمانه‌­تر باشد. از این رو، تلویزیون اینترنتی از نظر اقتصادی چندان مقرون به صرفه نیست و آینده آن بستگی به سیاست‌های کلان کشور دارد.

وی در پایان گفت‌­وگوی خود تأکید می‌کند: خواهی ­نخواهی، آینده در اختیار مدیاهای آی.تی­ محور است، چه وی.او.دی، چه آی.پی.تی.وی، چه یو.جی.سی و غیره. اما باید تصمیمات جدی گرفته شود و ما به جای اینکه مردم و جامعه را به سمت جاهایی که هیچ نظارتی بر آن نیست سوق دهیم، سعی کنیم مقداری مسیر را بازتر کنیم که مخاطب همین طرف بیاید. مثلاً در حال حاضر، اپلیکیشنی به نام کلاب­‌هاوس خیلی مورد توجه قرار گرفته است، اما هیچ نظارتی روی آن نیست که چه چت‌­روم‌هایی در آن درست می‌شود و یا چه سوءاستفاده‌هایی از آن صورت می‌گیرد. ما می‌توانیم شبیه آن را در داخل کشور داشته باشیم، البته با نظارت و نه با سخت گیری­‌هایی که همه را فراری دهد. این موضوع در مورد محتوا هم صدق می‌کند، اما بستگی به این دارد که چه نوع تصمیماتی گرفته شود؛ در هر صورت ما به شرایط بهتر امیدواریم.

اینترنت همیشه و همه جا
گسترش پهنای باند، اینترنت را به زوایای مختلف زندگی روزمره همه ما کشانده است و کم­کم وابستگی همه ما به شبکه بیشتر و بیشتر می‌شود. محمدمهدی کتابدار، کارشناس ارشد ارتباطات و تحلیلگر رسانه‌های مجازی در این باره می‌گوید: پیشرفت و گسترش استفاده از اینترنت در همه صنوف، تحولاتی را ایجاد کرده است. ترکیب تاکسی و اینترنت، خدمات جدیدی را به نام تاکسی‌های اینترنتی ساخته است، همین‌طور ترکیب کلاس‌های درس و اینترنت، بانک و اینترنت، روزنامه و اینترنت و… که در بعضی از آنها تحولات فراوانی در شکل و محتوا را شاهد هستیم.

وی می‌افزاید: شبکه‌ها و برنامه‌های تلویزیونی نیز در فضای ارتباطاتی جدید، در بستر اینترنت راه‌هایی برای توسعه خود پیدا کرده­اند. شبکه‌های قدیمی ‌افزون بر لیست برنامه‌ها و اخبار تولیدات جدید خود، به بارگذاری برنامه‌های زنده و آرشیو خود بر روی وب اقدام کرده‌­اند و به این ترتیب، تعداد مخاطبان خود را در مقایسه با افرادی که صرفاً به گیرنده تلویزیون دسترسی دارند بیشتر کرده‌اند. یعنی امروزه شما با یک گوشی همراه و دسترسی به اینترنت، در حالی که در اتوبوس نشسته‌­اید، می‌توانید مسابقه ورزشی دلخواه خود را که مثلاً در شبکه سه پخش می‌شود به صورت آنلاین تماشا کنید. قابلیت تعامل با عوامل برنامه و سایر بینندگان، از امکاناتی است که اینترنت به شبکه تلویزیونی پیشین اضافه کرد.

کتابدار ادامه می‌دهد: اینترنت اما عرصه‌های جدیدتری را در ارائه برنامه تلویزیونی باز کرده است. پدیده یوتیوب و بارگذاری فیلم توسط کاربران، رفته­ رفته به ظهور شبکه‌ها یا کانال‌های تولید محتوای تلویزیونی جدا از سازمان‌های گذشته منجر شد. در حد فاصل شبکه‌های تلویزیونی با سرمایه‌های عظیم که مربوط به غول‌های رسانه‌ای یا حکومت‌ها بودند و کانال‌های کوچک شخصی و کم­هزینه در یوتیوب، تلویزیون‌های اینترنتی متوسط قرار گرفته‌اند که بعضی از آنها مانند نتفلیکس در دنیا به شهرت و سودآوری فراوانی رسیده‌اند. در ایران چند مورد از آنها را که بیشتر در عرصه تولید و نمایش فیلم و سریال فعال هستند می‌شناسیم، مانند رسانه‌هایی که اکنون بعضی از آنها در تولید برنامه‌های گفت­‌وگومحور و پخش مسابقات ورزشی هم وارد شده‌­اند.
این کارشناس رسانه تأکید می‌کند: می‌توان گفت تلویزیون اینترنتی یا آی.پی.تی.وی این امکان را برای مخاطبان خود فراهم می‌آورد که بتوانند برنامه تلویزیونی خود را از میان یک مرجع گسترده و انبوه انتخاب و در بستر اینترنت تماشا کنند. هر چقدر پهنای باند و سرعت اینترنت بالاتر باشد، کاربر می‌تواند کیفیت تصویری بالاتری از برنامه تلویزیونی را دریافت کند.

رقابت قدیم و جدید
جلب نظر مخاطب به عنوان یک محور و پایه زمینه­‌ساز رقابت زیرپوستی تلویزیون‌های نوپای اینترنتی شده است، این رقابت میان رسانه‌های اینترنت‌­محور هم وجود دارد.

محمدمهدی کتابدار در این باره توضیح می‌دهد: در کشور ما بهره­‌وری نیروهای انسانی و امکانات در شبکه‌های تلویزیونی اینترنتی به خاطر سرمایه­‌گذاری بخش خصوصی در آن بالاتر از سازمان‌های پرکارمند و پرهزینه قدیمی است. همچنین برای سرمایه­‌گذار، ذائقه­ مخاطب و سوددهی و برگشت سرمایه مانند صنعت سینما اهمیت دارد. از این رو، حضور چهره‌های پرآوازه و جلوه‌های جدید تصویری و عرصه‌های نوی داستانی و گفت‌وگوهای پرکشش برای گردانندگان شبکه‌های تلویزیونی اینترنتی اهمیت فراوانی دارد و این ماجرا، رقابت جدیدی را میان صداوسیما و این شبکه‌ها پدید آورده که به کمرنگ شدن مرزهای انحصار قانونی پخش تلویزیونی منتج شده است.

وی توضیح می‌دهد: البته همچنان­ که آنتن­ فروشی برای تأمین بودجه، به تنزل کیفی و محتوایی در شبکه‌های تلویزیون سراسری منجر می‌شود، گرایش به سمت جذب مخاطب برای سودآوری بیشتر سرمایه‌ها نیز ممکن است سبب رواج گونه‌­ای تولیدات زرد رسانه‌­ای شود. اما تلویزیون اینترنتی تنها به فیلم و سریال‌های عامه­‌پسند محدود نمی‌شود و ما کاربردهای خوبی از آنها را در این مدت شاهد بودیم.

کتابدار مثالی می‌زند: به عنوان مثال، در ماه محرم در بستر یکی از تلویزیون‌های اینترنتی صدها هیأت عزاداری برنامه‌های خود را برای استفاده مخاطبان پخش کردند و با این کار، علاوه بر ترویج معارف مذهبی، در سلامت مردم و کاهش احتمال ابتلا به کرونا ایفای نقش کردند.

این تحلیلگر رسانه‌های مجازی به تأسیس یک تلویزیون جدید برای انتخابات اخیر اشاره می‌کند و می‌افزاید: در انتخابات اخیر نیز، صداوسیما بر بستر اینترنت، شبکه آرا را تأسیس کرد که به مباحث انتخاباتی فراتر از خطوط محدودکننده قانونی در شبکه‌های تلویزیونی می‌پرداخت و به خاطر سهولت فنیِ راه­اندازی شبکه‌های تلویزیون اینترنتی بود که رسانه ملی در خرداد ماه به هر یک از هفت نامزد انتخابات، شبکه تلویزیون اینترنتی هم اختصاص داد.

وی می‌افزاید: این رویکرد نشان­دهنده اطلاع مدیران صداوسیما از شدت یافتن نفوذ پخش برنامه بر بستر اینترنت است و پیش­بینی می‌شود رفته ­رفته درصد بینندگان شبکه‌های تلویزیونی و کانال‌های اینترنتی بیشتر شود و این اتفاق به منزله آن است که مخاطب، هر زمان و در هر مکان، هر برنامه‌­ای را که خود طالب آن است خواهد دید.