آی‌تی‌من- براساس آخرین آمار سازمان بیمه سلامت از ابتدای دی ماه سال ۱۴۰۰ تا فروردین امسال، میزان نسخه‌نویسی الکترونیکی از مرز ۲۹۲ میلیون نسخه گذشته است که البته برخی از آنها در سامانه، تائید نشدند یا اینکه برای تائید، روند دست و پا گیری را طی کرده‌اند.

سامانه اینترنتی تائید نسخ یا نسخه‌های الکترونیکی با هدف کنترل بهتر داروهای گرانقیمت و بیماران خاص در این سیستم راه اندازی شده است. تجربه‌های بیماران اما نشان می‌دهد، استفاده از این سامانه برای آنها بدون دردسر نیست. دردسرهایی از قطعی سیستم و بروز نشدن پزشکان با اینترنت تا تائید نشدن یا تحویل تعداد کمتر اقلام دارویی نسبت به نسخه تجویزی. دردسرهایی که گاه و بیگاه سه ضلع داروخانه، پزشک و بیمار را معطل می‌سازد.

به طور مثال مجید یکی از بیماران به خبرنگار ایرنا گفت: به پزشکی قدیمی‌و معروف فیزیوتراپی مراجعه کردم اما گویا پزشک سالخورده نتوانسته بود، خود را با سیستم الکترونیکی بروز کند و نسخه کاغذی برایم نوشت و هیچ مرکز توانبخشی، نسخه کاغذی را قبول نکرد.

وی افزود: بالاخره مجبور شدم به پزشک دیگری مراجعه کنم و او برایم نسخه الکترونیکی نوشت اما پول ویزیت قبلی‌ام هدر شد.

بیمار دیگری از این شکایت دارد که هر وقت به دکترش مراجعه می‌کند تا برایش داروهایش را تمدید کند، دکتر از او کد خدمت دارویی را طلب می‌کند و بیمار بینوا هر بار نسخه قبلی همراهش نیست و دکتر با غرولند مدتی دنبال کد دارویی می‌گردد و گله می‌کند که سیستم باز نمی‌شود تا بالاخره نسخه الکترونیکی را تجویز کند.

زهره مادر فرزند بیماری، تجربه دیگری دارد. او به خبرنگار ایرنا گفت که امروز ظهر به آزمایشگاه رفته و مدت طولانی منتظر مانده تا نوبتش شود اما بعد از ۴۰ دقیقه، متصدی آزمایشگاه اعلام کرده است که آنهایی که بیمه خدمات درمانی دارند، بروند چون سیستم قطع است.

وی ادامه داد: متصدی آزمایشگاه از بیماران خواست ساعت ۶ تا ۸ صبح مراجعه کنند چون در آن زمان، سیستم وصل است!

موضوع فقط به بروز نشدن برخی پزشکان با دنیای اینترنتی و قطعی سیستم خلاصه نمی‌شود و درباره مشکلات تحویل دارو، اوضاع تقریبا به همین منوال است. مثلا در صف‌های طولانی دریافت دارو در داروخانه‌های بیماران خاص، هنگامیکه نوبت بیمار می‌رسد، متصدی از بیمار، کد رهگیری می‌خواهد. بیمارانی که کد رهگیری به گوشی آنها پیامک شده از لابلای پیامک‌ها، دنبال کد می‌گردند و آنهایی که کد رهگیری به علل مختلف پیامک نمی‌شود، با استرس در جیب و کیف خود، دنبال کاغذی کوچک هستند که شماره‌ای خرچنگ قورباغه روی آن نوشته شده و همیشه عده‌ای هستند که اصلا نمی‌دانند کد رهگیری چیست و عجیب‌تر آنکه پزشک آنها نیز در اینباره چیزی به آنان نگفته است! و این گروه از بیماران مایوس و دست خالی از داروخانه بیرون می‌روند. تازه بیماران خاصی هم که کد رهگیری دارند باید دوباره منتظر باشند تا کد دیگری در همان لحظه برایشان پیامک شود.
 
اشکالاتی که می‌توان گفت بیماران را سرگردان می‌سازد و مزایای فراوان نسخه الکترونیکی مانند جلوگیری از قاچاق دارو را تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد.

نسخه‌های الکترونیکی یکی از ارکان مهم پرونده‌ سلامت الکترونیک محسوب می‌شود که از نوشتن داروی اضافه از سوی پزشکان و مشکلات نسخه خوانی جلوگیری می‌کند. مزیت‌هایی که قابل چشم‌پوشی نیست اما نمی‌توان چشم‌ها را به روی نقاط ضعف آن هم بست.

در این رابطه به عنوان بیمار به داروخانه خاصی مراجعه کردم که سامانه اینترنتی قرص‌هایم را تائید کرد و آمپول‌هایم را نه و برای اینکه به سختی نوبت فوق تخصص را گرفته بودم و می‌خواستم نسخه ام نسوزد و از طرفی قرص‌هایم تمام شده بود، همان روز به دکتری که نوبت دهی آسانی داشت مراجعه کردم تا قرص‌هایم را بگیرم اما چون فوق تخصص نداشت، به گفته خودش نمی‌توانست آمپول‌های کمیاب گرانقیمت تخصصی را تجویز کند.

بعد از چند هفته، هنگام عصر به داروخانه مراجعه کردم و اینبار پس از انتظار در صف، آمپول‌هایم تائید شد اما قرص‌هایم نه. فقط به اندازه مدت کمی‌قرص داشتم و نمی‌خواستم دوباره برای ویزیت مرخصی بگیرم و هزینه دوباره بپردازم و متصدی به من توصیه کرد برای تائید نسخه به کارشناس بیمه مراجعه کنم. اما کارشناس فقط صبح‌ها حضور داشت و من هم دست از پا درازتر برای فردا مرخصی گرفتم و فردا دوباره در صف کارشناس بیمه ماندم تا نوبتم شد. داروی بیمار جلویی من تائید نشد و من نگران، نسخه‌ام را تحویل داده و مشکلم را گفتم و توضیح دادم که دوباره نمی‌خواهم چرخه ویزیت را تکرار کنم و حیرانم که چرا یکبار آمپول تائید نمی‌شود و یکبار قرصم؟

کارشناس بیمه به من نهیب زد که حالا عقلت چه می‌گوید؟ یکه خوردم و این احساس به من دست داد که گناهی مرتکب شده‌ام و به سرعت پاسخ‌های عقلم را آنالیز کردم: "شاید کارشناس امروز مشکل خاصی دارد و روی مود نیست!؛ شاید تقصیر من است و برای گرفتن قرص باید کمی‌صبر می‌کردم، حالا چه می‌شد بیماری عود نکند؛ شاید تقصیر پزشک است که معادله نسبت قرص با آمپول را رعایت نمی‌کند؛ اما دکتر که حساب کتاب می‌کند و داروها را برای مدت معینی می‌نویسد و این سامانه است که تعداد یکی از اقلام دارویی را نسبت به نسخه، کمتر تائید می‌کند و معادله را بر هم می‌ریزد؛ شاید..."

که ناگهان به خودم آمدم و دیدم حقیقتا، متصدی منتظر است که من چه پاسخی می‌دهم. پس سینه صاف کردم و گفتم: عقلم می‌گوید اینبار تائید کنید تا شاید از دفعه بعد قرص‌ها و آمپول‌هایم تصمیم بگیرند با هم تمام شوند!

آخرین بررسی‌های وزارت بهداشت نشان می‌دهد، بیش از ۱۴ درصد جمعیت بالای ۲۰ سال کشور یعنی چیزی حدود هفت میلیون نفر ایرانی به دیابت مبتلا هستند و این روند رو به افزایش در آینده نزدیک به بیش از ۱۰ میلیون مبتلا خواهد رسید که تعداد قابل توجهی از آنها از انسولین استفاده می‌کنند و داروی انسولین قلمی، پُر هزینه‌ترین داروی تجویزی در کشور است و همین امر سختگیری زیادی را در تحویل این دارو در نسخه الکترونیکی ایجاد کرده است.

رضا یک بیمار دیابتی می‌گوید: "چند روزی به دنبال انسولین بودم و داروخانه نداشت. روزی به متصدی داروخانه گفتم: من یک هفته است انسولین ندارم و متصدی گفت: تو یک هفته است که نداری و ما یک ماه است که نداریم. نمیدونم قانع شدم و منطقی گفت یا چی …. ولی حرفی واسم نموند. روز بعد به شعبه مرکزی مراجعه کردم و خوشحال که بالاخره موجودی داشت. با توجه به اینکه روزی سه بار و هر بار ۲۶ واحد انسولین می‌زدم، دکتر ۱۶ قلم انسولین تجویز کرده بود. اما گویا سامانه عالم تر از دکتر بود و متصدی گفت برای هر دیابتی فقط هفت انسولین مجاز هستیم. "

وی افزود: هفت قلم را با بیمه حدود ۱۰۴ هزار تومان خریدم اما بعد از شروع به مصرف داروها متوجه شدم پیچ بالای قلم دو تا از انسولین‌های خریداری شده، خراب است و به ناچار آنها را دور انداختم! طبیعتا چند روز بعد، قرص داشتم و انسولین نداشتم و دکتر بیمارستان برای ۱۰ روز بعد نوبت داد. بنابراین مجبور شدم به داروخانه‌ای بروم و دو قلم انسولین هر کدام به قیمت ۱۹۰ هزار تومان به صورت آزاد بخرم. باشد دیسیپلین نسخه الکترونیکی قبول، اما این چه محدودیتی است که مرا مجبور به خرید داروی آزاد می‌کند.

بسیاری از بیماران بنا به ملاحظاتی که دارند از نگرانی کمبود دارویی گرفته تا روش‌های خاص نگهداری دارو، همواره مایل هستند قبل از تمام شدن آخرین باقیمانده دارو، آنها را تمدید کنند، سامانه تائید نسخ اما این اجازه را به آنها نمی‌دهد.

شیما که بیماری مزمنی دارد، در این رابطه به خبرنگار ایرنا می‌گوید: سامانه نسخه‌های الکترونیکی، میزان لازم دارو را بلد نیست و به خاطر اینکه من دو قوطی قرص -هر کدام حاوی۳۰ عدد و روزی ۳ تا- در خانه داشتم، نسخه من را تائید نکرد. درحالیکه من یک قوطی را در خانه، یک قوطی در محل کار و یک قوطی در کیف مخصوص مهمانی‌ها می‌گذارم تا در این رفت و آمدها، مدام مجبور به عوض کردن جای قرص‌ها نباشم! و مصرف دارو را فراموش نکنم چون بیماری خطرناکی دارم.

وی اضافه می‌کند: حالا مگر ۶۰ عدد قرص در خانه داشته باشم به کجای عالم برمی‌خورد! تازه زمانی در دوران اوج تحریم، قرص‌هایم گیر نمی‌آمد و موقع تمام شدن دارو، من همیشه دلهره دارم، دارویم دوباره پیدا نشود. گاهی هم بیمار می‌خواهد سفری طولانی برود و مثلا مصرف دو یا سه ماه دارو همراهش باشد. چون بیماری مزمن را فقط نزد دکتر خودم که با پرونده پزشکی ام آشنایی کامل دارد، می‌روم و از سوی دیگر پیدا کردن فوق تخصص در شهرستان برای من سخت است. اما سامانه می‌گوید تعداد دارو فقط برای یک و حداکثر دو ماه!

اجرای نسخه‌نویسی الکترونیک یک الزام قانونی است اما گیر و گورهای آن از مشکلات اتصال اینترنتی و آمادگی نداشتن جامعه پزشکی و برطرف نشدن مولفه‌های بوروکراسی از کد رهگیری گرفته تا محدودیت در تعداد داروهای تائیدی، نقاط ضعفی است که می‌تواند منجر به فشار روحی و روانی و سرگردانی بیمار، سوق دادن او به سمت بازار قاچاق و هزینه‌کرد بیشتر از جیب بیمار برای خرید داروی آزاد یا ویزیت‌های مکرر بی مورد فقط برای تمدید دارو و اتلاف وقت بیمار شود.

نباید فراموش کرد که جان عزیز است و بیماران برای تامین دارو به هر دری چنگ می‌زنند و ممکن است در دام قاچاقچیان دارو بیفتند. به طور مثال بر اساس آمارهای سازمان تامین اجتماعی، روزانه ۷۰۰ هزار نسخه الکترونیک در سامانه تأمین‌اجتماعی صادر می‌شود که ۵۷۰ هزار تأیید داروخانه‌ای دارد اما این امر بدان معناست که روزانه ۱۳۰ هزار نسخه فقط در تامین اجتماعی تائید نمی‌شود.

هرچند نسخه‌های الکترونیکی مزایایی مانند افزایش ایمنی دارودرمانی، جلوگیری از جعل و تخلف در نسخه، مدیریت بهتر مصرف داروها، کاهش تقاضای القایی و تشخیص و رفع کمبودهای دارویی دارد اما به نظر می‌رسد آسیب‌های روحی و معنوی و گاه مادی این موضوع مانند فشار وارد شدن به بیماران و ازدحام و انتظار به علت قطعی سیستم در برنامه‌ریزی‌های نسخه‌های الکترونیکی دیده نشده است و لازم است که برنامه‌ریزان به دغدغه‌های بیماران در زمینه نسخه‌های الکترونیک نیز توجه کنند.

ITMen