خانه آزادی طی سال های گذشته وضعیت آزادی اینترنت در کشورها را مورد بررسی قرار می دهد. گزارش های سالانه این مرکز، تصویر خوبی از دسترسی کاربران به ابزارهای ارتباطی و آزادی بیان آنها فراهم می کند. آخرین گزارش این مرکز که مربوط به سال 2016 است که هنوز هم به پایان نرسیده است.
در گزارش این مرکز به نام آزادی اینترنت یا شبکه 65 کشور که 88 درصد از کل کاربران اینترنت را پوشش می دهند، مورد بررسی قرار گرفته است. بیش از 70 محقق در کشورهای مختلف در تهیه این گزارش مشارکت
کرده اند.
براساس این گزارش آزادی اینترنت در دنیا وضعیت خوبی ندارد و امسال نیز برای ششمین سال متوالی با کاهش آزادی در فضای مجازی یا دسترسی به ابزارهای ارتباطی مواجه بوده ایم. طی سال های گذشته توییتر و فیس بوک بیش از دیگر سایت ها در معرض سانسور و محدودیت قرار داشتند؛ اما امسال آنها یک رقیب جدید پیدا کرده اند: پیام رسان ها. طی سال گذشته ایجاد محدودیت در دسترسی به برنامه های پیام رسان در دستور کار بسیاری از دولت ها قرار گرفته است.
رتبه ایران
گزارش خانه آزادی نشان می دهد ایران در زمینه آزادی اینترنت، رتبه 87 را از 90 در جهان کسب کرده است. بعد از ایران فقط چین و سوریه قرار دارند.
طبق اطلاعاتی که در گزارشی مفصل از این مرکز منتشر شده، ایران با بیش از 79 میلیون نفر جمعیت دارای ضریب نفوذ اینترنت 44 درصدی است. معیارهایی که برای اندازه گرفتن میزان آزادی اینترنت در کشورها مطرح شده اند، فیلتر بودن رسانه های اجتماعی، محتوای سیاسی در اینترنت، دستگیری فعالان رسانه های اجتماعی مانند کاربران شبکه های اجتماعی و وبلاگ نویسان و وضعیت آزادی مطبوعات در آن کشور است.
براساس این گزارش، واضح است که دسترسی به اینترنت طی سال های گذشته بهبود پیدا کرده، سرعت اینترنت افزایش پیدا کرده است. هرچند این سرعت، سرعت مطلوب و سرویس های اینترنتی فاقد کیفیت بالا هستند، اما به هر حال این موضوع در کنار گسترش استفاده از اینترنت تلفن همراه نشان دهنده بهبود وضعیت دسترسی به اینترنت در ایران است.
در گزارشی که نشان دهنده وضعیت ایران در زمینه آزادی اینترنت است، به دستگیری هادی حیدری که به خاطر انتشار یک کاریکاتور در فیس بوک زندانی شد، اشاره شده است. همچنین به سرنوشت نزار زاکا و آرش زاد (کارآفرین حوزه فناوری ارتباطات اطلاعات) پرداخته شده است که در سال 2015 دستگیر شده اند و وضعیت یکی از آنها همچنان در ابهام است.
پرونده های حسین رونقی، وحید اصغری و تعدادی از کاربران فیس بوک که به زندانی های طولانی محکوم شده اند، به عنوان دلایل اختصاص رتبه 87 به ایران در زمینه آزادی اینترنت انجام شده است.
در این گزارش قید شده انتظار می رفت با توافق هسته ای وضعیت اینترنت در ایران از نظر آزادی و کاهش قیمت تفاوت کند.
سپس به وعده رییس جمهور درباره افزایش آزادی های فردی اشاره شده است که در زمان انتخابات مطرح شد. حتی تنش میان اصلاح طلبان و اصولگراها در فضای مجازی نیز مورد توجه نویسنده های این گزارش قرار گرفته است.
فعالیت هایی که دولت در حوزه ارتباطات انجام داده است، از جمله راه انداز شبکه شما یا همان شبکه ملی اطلاعات، فیلترینگ هوشمند، مسدود کردن سایت هایی مانند خفتگیری و گرشاد، تحریم کاربران ایرانی در دسترسی به برخی اپلیکیشن ها، درخواست وزارت ارتباطات از تلگرام برای افزایش محدودیت کاربران ایرانی، دستگیری مدیران کانال های تلگرامی و مدلینگ های اینستاگرام و غیره در این گزارش گفته شده و در بخشی از آزادی برخی زندانیان از ابتدای سال جاری تا امروز به عنوان تحولات مثبت یاد شده است.
کاربران در جهان
آمارها نشان می دهد 35 درصد از کاربران اینترنت آزادی ندارند، 29 درصد کمی آزادی دارند، 24 درصد آزادند و 12 درصد نیز مورد شناسایی قرار نگرفته اند.
آنچه در سال 2016 پررنگ بوده اقدام برخی دولت ها برای وضع قوانین مربوط به حریم خصوصی و نظارت بر فعالیت کاربران بوده است. این روند پس از حملات تروریستی جدی تر گرفته شده است.
اکنون اینترنت به عنوان یک ابزار کلیدی برای داشتن حکومتی بهتر، رعایت حقوق بشر و شفافیت ایفای نقش می کند.
در بیش از دو سوم کشورهای مورد مطالعه در گزارش خانه آزادی، فعالیت کاربران به عنوان خبرنگار شهروندی در تغییر و تحولات تاثیرگذار بوده است. از جمله موارد تاثیرگذار می توان به رد کردن یک لایحه درباره ایجاد محدودیت فعالیت رسانه های اجتماعی در نیجریه یا کمک یک گروه سوری در واتس اپ به نجات جان بی گناهان پرداخت.
در گزارش سال 2016، بیشترین کاهش آزادی را کشورهای اوگاندا، بنگلادش، کامبوج، اکوادور و لیبی داشته اند. آزادترین کشورها نیز استونیا، ایسلند، کانادا، آمریکا، آلمان، استرالیا، ژاپن، انگلیس، فرانسه، کنیا، فیلیپین، آرژانتین، ایتالیا ، گرجستان، آفریقای جنوبی، مجارستان و ارمنستان هستند.
چین به عنوان بزرگ ترین متجاوز سال در زمینه آزادی اینترنت شناخته شده است. سرکوب زادی بیان در چین، تعقیب و زندانی فعالان فضای مجازی و مسدود کردن و ایجاد محدودیت در دسترسی به اینترنت از جمله مسایلی است که باعث شده چین به عنوانی یکی از بدترین و خطرناک ترین کشورها در موضوع آزادی اینترنت شناخته شود.
به نظر می رسد طی سال 2016 تنها 14 کشور به سمت بهبود وضعیت آزادی اینترنت پیش رفته اند.
کاربران زامبیا امسال محدودیت های کمتری در اینترنت نسبت به سال های گذشته داشته ند.در آفریقای جنوبی نیز کاربران توانسته اند با فعالیت آنلاین تغییرات اجتماعی خوبی به وجود بیاورند. سریلانکا نیز وضعیت خوبی در این زمینه داشته است.
طبق این گزارش واتس اپ بیشترین محدودیت را در کشورهای مختلف داشته، فیس بوک بیشترین کاربران زندانی را. از 65 کشور مورد مطالعه در این گزارش، 12 کشور واتس اپ را مسدود کرده اند.
تلگرام، وایبر، مسنجر فیس بوک، ایمو، لاین در برخی کشورها مسدود هستند. همچنین ده کشور دسترسی به بستر انتقال صدا را مسدود کرده اند.