دکتر سید مصطفی محقق داماد، رییس مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی به عنوان نخستین سخنران «شب آموزه های مهاتما گاندی» گفت: در سال 1956 سازمان فرهنگی یونسکو در هند، نمایندگی یونسکو در هندوستان را مامور کرد تا کتابی از بهترین گفتارها و نوشته های گاندی تهیه کند. مردی که افکارش از مرزهای سرزمینش فراتر رفته و به سراسر دنیا کشیده شده است. این کتاب با عنوان «همة مردم برادرند» پس از دو سال آماده شد و یونسکو در سال 1968 تصویب کرد تا به چند زبان در کشورهای مختلف ترجمه شود. این کتاب با مقدمة سروپالی رادهاکریشنان که بعدها رییس جمهور هند شد، منتشر شد. در ایران نیز زنده یاد احمد تفضلی آن را به فارسی ترجمه کرد.

وی افزود: در مقدمة این کتاب که رادهاکریشنان از گاندی نقل کرده، آمده است: اگر ما به خدا اعتقاد داشته باشیم و این اعتقاد نه فقط در اندیشة ما، بلکه در سراسر وجودمان باشد، تمام بشریت را بدون هیچگونه امتیاز، نژاد، طبقه، ملیت و مذهب دوست می داریم و برای یگانگی بشریت می کوشیم. همه اقدامات من از محبت تغییرناپذیرم، به جامعة بشری ناشی می شود. میان خویشاوندان، بیگانگان، هموطنان، خارجیان، سفیدها و رنگین ها، هندو ها و برخی که اعتقادات دیگری دارند چه مسلمان ها، چه پارسی ها، چه مسیحی ها و چه یهودی ها، هیچ گونه تفاوت و امتیازی نمی شناسم. شاید بتوانم بگویم که قلبم از چنین تشخیص ها عاجز و ناتوان بوده است. 

سائو راب کومار، سفیر هند در تهران نیز در این مراسم ضمن خوش آمدگویی به شرکت کنندگان حاضر در «شب آموزه های مهاتما گاندی» گفت: مایلم نکاتی را دربارة مهاتما گاندی و خدمات او به بشر با شما در میان بگذارم. با وجود اینکه گاندی محصول ساختار اجتماعی پر از تبعیض هند است که ریشه در عادات و رسوم آن دارد، او به مبارزه با این ساختارها و آموزه ها پرداخت. گاندی رهبری گویش آزادی هند را عهده دار شد و پیام «حقیقت گویی» و «عدم خشونت» او جاذبه جهانی دارد.

وی افزود: از همه مهم تر حتی در قرن 21 مانند قرن بیستم، کلام و پیام گاندی همچنان معنی دار است. درواقع مبارزه گاندی علیه نکات منفی ساختار طبقاتی و مذهب گرایی در هند به جایی رسید که برای ارتقای سطح زندگی فقرا و برابری انسان ها مبارزه کرد. خدمات او در مسیر اصلاح ساختار اجتماعی هند، به اندازة گویش استقلال طلبی اش برای هند ارزشمند است. روش مورد انتخاب گاندی برای مبارزه با بزرگ ترین امپراتوری آن تاریخ یعنی بریتانیای کبیر روش عدم خشونت بود. درواقع روش نافرمانی مدنی که به وسیله گاندی انتخاب شد، نهایتا باعث شد تا بریتانیا مجبور به ترک هند شود. در تمام تاریخ هیچ نمونة دیگری از استقلال یک کشور در اندازه و بزرگی هند، بدون خشونت، مبارزه و خونریزی وجود ندارد که به این ترتیب انتقال قدرت انجام بشود. پیام گاندی برای بیان حقیقت و عدم خشونت الهام بخش میلیون ها نفر در سراسر جهان و پایه گذار حرکت های ضد استعماری در پنج قارة زمین شد. ما «روز بین المللی عدم خشونت» را به یادبود پیام حقیقت گویی و عدم خشونت گاندی در هند جشن می گیریم. در دنیایی که ما زندگی می کنیم، نوسانات و چالش ها در حد افزایش است؛ نه تنها چالش های انسانی بلکه چالش هایی مانند ایجاد توسعة یکپارچه، بحث آلودگی یا بهره کشی بیش از اندازه از منابع طبیعی زمین و... که من فکر می کنم در این راستا گاندی و فلسفه او بیش از هر زمانی معنادار به نظر می رسد. من فکر می کنم برگزاری این جلسه مهم است، نه برای اینکه به گاندی و گذشته ها فکر کنیم، بلکه کتاب باورهای او را باز کنیم و مشاهده کنیم که گاندی به دنبال چه چیزی بود و با توجه به شرایط امروز آن را دوباره بخوانیم. 

علی دهباشی، مدیر مجله فرهنگی و هنری بخارا نیز در ادامه این نشست به قرائت بخشی از گفتار دکتر داریوش شایگان، فیلسوف و اندیشمند معاصر ایرانی در حوزه فلسفه تطبیقی پرداخت: رفتار گاندی رفتاری است عکس ماکیاولی. همچنان که گاندی مانند پیروان جین، به خشونت پرهیزی در اخلاقیات اعتقاد داشت، در قضاوت هایش هم اهل تسامح بود و نسبت به ادیان دیگر اهل تساهل و سازش. گاندی به عبارت دیگر، اصل خشونت پرهیز را در ذهن خود به صورت مدارا و اصل نسبیت نشانده بود. شاید او در تاریخ جدید نخستین فردی باشد که آزادی هند را از راهی آورد که برای بسیاری حتی تصور آن هم مشکل و بعید می نمود. رفتاری که گاندی در پیش گرفت، در قیاس با آنچه اکنون در جهان می گذرد به معجزه شباهت دارد. در جایی مائو و گاندی را، با الهام از کتاب کوستلر، «مرتاض و کمیسر» نامیده ام. اصل عدم خشونت گاندی با تفکر هندو پیوندی تنگاتنگ دارد و از این رو جز در خاستگاهش، یعنی هند، نمی توانست شکفته شود و سنت عظیم جوکیان و مرتاضان را – که بارزترین مظهر آن خود مهاتما است- حفظ کند. گاندی راه حلی را برگزید که هندی نمونه وار بود. بی سبب نیست که هندیان او را «مهاتما» یعنی روح بزرگ لقب دادند.

همچنین در این مراسم از تمبر نقش برجسته از پرتره گاندی از جنس طلا و نقره که توسط صنایع دستی پرنیا طراحی شده، رونمایی شد. از زنده یاد مسعود برزین، مترجم خاطرات گاندی تجلیل به عمل آمد و از کتاب زندگینامه مصور گاندی، ترجمه فرزانه قوجلو، انتشارات گاندی نیز رونمایی شد.