برابر پیشنهادی برای performance چیست؟
در بحث نرم افزار برابر پارسی رایج برای performance واژه «کارایی» است و گاهی «عملکرد» هم به کار می رود. اما این دو واژه به قدر کافی صرف پذیر نیستند و برای ساختن دیگر مشتق های این واژه انگلیسی مناسب نیستند. در این ستون برابر بهتری پیشنهاد می کنیم.
یوسف امیری
واژه performance نام مصدر از فعل to perform است به معنای «انجام دادن، گزاردن، نواختن، برگزار کردن». این فعل انگلیسی در اصل از فعل parfornir در فرانسه کهن آمده است که خود از دو بخش ساخته شده: پیشوند par به معنای «به تمامی» و fornir به معنای «فراهم کردن، انجام دادن». مشتق های دیگر این فعل انگلیسی عبارت اند از: نام فاعل performer، صفت performant، فعل های outperform و underperform. همان طور که می بینیم «کارایی» و «عملکرد» برای این مشتق های دیگر توانایی کافی ندارند و باعث ساخته شدن برابرهای طولانی و چندواژه ای می شوند. (بگذریم از اینکه این روزها در زمینه هنر، بی محابا همان واژه «پرفورمنس/پرفورمانس» (!!) را به کار می برند با همان توجیه غلط که «این واژه خاص است»!)
برابرهای پیشنهادی در فرهنگ آریان پور برای perform هم به نظر من صرف پذیری مناسب را ندارند چون یا فعل مرکب اند یا مانند «نواختن» و «گزاردن» معناهایی دارند که در اینجا کاربرد ندارد. برابرهای پیشنهادی فرهنگستان هم در این مورد دقیق و یکنواخت نیستند.
پیشنهاد دکتر محمد حیدری ملایری برای فعل to perform فعل پارسی «پِرگالیدن» است که از واژه «پِرگال» در کُردی سنندج به معنای «انجام دادن» گرفته شده است. درنهایت این واژه به فعل ایرانی باستان parikar می رسد که از دو بخش pari به معنای پُر و تمام و kar یا همان «کردن» ساخته شده است. این واژه ایرانی کهن در پارسی نو/دری «پَرکال، پَرکار» شده که شکل دیگر آن «پَرگار» به معنای «ترفند/ نیرنگ» به کار رفته است مانند «به خنده گفت: حافظ این چه پرگار ای؟» در تاریخ بیهقی هم «از پرگار افتادن» به معنای «از سامان افتادن» به کار رفته است. (این «پرگار» با «پرگار» که برای کشیدن دایره به کار می رود ربط ریشه شناسیک ندارد و تنها شباهت ظاهری دارند. در فرهنگ دهخدا به اشتباه در یک درآیه آمده اند.)
حال اگر فعل «پرگالیدن» را به عنوان برابر to perform بپذیریم، برابرهای پیشنهادی برای صرف های دیگر این فعل چنین خواهند شد: performer پرگالا (مانند گویا از فعل گفتن) یا پرگالشگر، performant پرگالنده، performance پرگالش، outperform بیش-پرگالیدن، underperform کم-پرگالیدن.