شبنم کهن چی

امروز کتاب دیگر چند کاغذ کاهی و جلد شده در دست ما نیست، کتاب‌ها تغییر شکل پیدا کرده‌اند. پی دی اف شده‌اند، در برنامه‌های آفیس اجرا می‌شوند و به زبان جاوا در می‌آیند تا روی موبایل‌ها اجرا شوند. در قاب کتابخوان‌های الکترونیکی می‌نشینند و برای ورق زدن­شان باید انگشت­مان را روی صفحه‌های نورانی به عقب یا جلو کشید.
این تغییر و تحول که روند صعودی‌اش طی سال‌های اخیر سرعت بیشتری گرفته باعث نگرانی بسیاری از علاقه‌مندان به بازار نشر و حتی نویسندگان شده است. آنها فکر می‌کنند فناوری اطلاعات و ارتباطات امروز ابزاری شده برای ورشکست کردن بازار نشر، نویسندگان نگران درآمد خود از محل چاپ کتاب‌های­شان در نوبت‌های چندم هستند و بحث رعایت کپی رایت و حق ناشر داغ شده است. استفاده نادرست از این ابزار شاید به بازار نشر و نویسندگان ضربه وارد کند اما بیشتر از آنکه مخرب باشد می‌تواند ابزار تاثیرگذاری در رواج کتابخوانی و انتشار نظرات و عقاید و دست نوشته‌ها باشد.
در چند ماه اخیر حداقل سه نویسنده و شاعر و مترجم به دلیل مشکلاتی که برای منتشر کردن آثار خود داشته‌اند اقدام به انتشار آن در اینترنت به وسیله وبلاگ‌ها و شبکه‌های اجتماعی و گودر کرده‌اند. آنها ترجیح داده‌اند به جای اتلاف وقت خود برای گذراندن پروسه پیچیده نشر، کتاب­های خود را از طریق اینترنت به دست خوانندگان­شان برسانند. در سال‌های اخیر نویسنده‌های زیادی با استفاده از اینترنت با مخاطبان خود در ارتباط بوده‌اند و نظرات آنها را درباره کتاب­شان جمع‌آوری کرده‌اند. این کار پیش از این به سختی صورت می‌گرفت؛ نامه نگاری و دسترسی دشوار به نویسنده از دلایل عمده این سختی بود. به غیر از این امروز اینترنت، به مرجعی غنی برای علاقه‌مندان به کتاب تبدیل شده است. کتابخوان‌ها می‌توانند ضمن انتشار نظر خود درباره کتاب‌هایی که خوانده‌اند، از نظرات دیگران هم آگاه شوند. آنها می‌توانند پیش از خریداری یک کتاب درباره محتوای آن اطلاعاتی کسب کنند که می‌تواند در تصمیم گیری برای خرید یا خواندن آن کتاب بسیار موثر باشد. به غیر از وبلاگ‌های شخصی که نویسنده‌های­شان اقدام به انتشار نقدهای خود درباره کتاب‌هایی که خوانده‌اند می‌کنند و نیز سایت‌های اینترنتی مربوط به ناشران که هزاران نفر در روز از آنها بازدید می‌کنند و درباره کتاب‌های منتشر شده اطلاعات مورد نیازشان را دریافت می‌کنند، شبکه‌های اجتماعی نیز نقش مهمی در این زمینه ایفا می‌کنند.
منظور از شبکه‌های اجتماعی، شبکه‌های تخصصی مربوط به کتابخوانی است. هر چند شبکه‌های اجتماعی کتابخوانی به زبان فارسی تا دو ماه پیش وجود نداشت اما تعداد اعضای ایرانی علاقه مند به کتاب و کتابخوانی در شبکه‌های اجتماعی که به زبان انگلیسی است، کم نیست. اما آنچه حایز اهمیت است میزان شراکت ایرانی‌ها در به اشتراک گذاری کتاب در این شبکه‌هاست. شاید به خاطر زبان غالب بر این شبکه‌هاست که ایرانی‌ها تمایل چندانی به انتشار نظرات­شان ندارند. اما یک ماهی است که این مشکل هم حل شده است.

شبکه حرفه‌ای‌های ایران
حدود یک ماه پیش شبکه اجتماعی کتابخوان‌های حرفه‌ای [www.booki.ir ] به زبان فارسی راه‌اندازی شد. این شبکه اجتماعی را نهاد كتابخانه‌هاي كشور با هدف ترويج فرهنگ كتابخواني در فضاي مجازي  و افزایش سرانه مطالعه در جامعه راه‌اندازی کرده است. می‌توان گفت این اولین شبکه اجتماعی ایرانی است که در زمینه کتابخوانی راه‌اندازی شده است.
 این شبکه، محلی برای کتابداران، ناشران و نویسندگان است که بین کاربران، متناسب با گروه سنی آنها اقدام به تبادل کتاب می‌کنند. گفته شده ارایه مشاوره به علاقه مندان کتاب، معرفي و تبليغ منابع فاخر و ارزشمند، بحث و تبادل نظر در مورد كتاب‌ها، ارایه سيرهاي مطالعاتي متناسب با نياز مخاطب از اهداف اصلي اجراي اين طرح است.
مشترکان این شبکه اجتماعی می‌تواننداز بانك كتابی با بيش از 600 هزار عنوان در این شبکه استفاده کنند. همچنین فعالیت‌های دیگری مانند افزودن كتاب به فضاي مجازي، امتياز دهي به كتاب بر حسب علاقه، آگاهي از كتاب‌هاي موجود در قفسه دوستان، ارایه نظر در مورد كتاب و نقد آن، پاسخ به سوالات اعضا در مورد كتاب ها، اطلاع از كتاب هاي برتر در موضوعات متنوع و بهره­مندي از مشاوره كارشناسان داشته باشند.
   
معرفی سایت کتابخوانی goodreads
 سایت GoodReads یکی از موفق‌ترین سایت‌های کتابخوانی است که بیش از 400 هزار عضو دارد و بین کتابخوان های ایرانی نیز محبوب است. مشترکان این سایت تا به حال بیش از 5 میلیون کتاب خوانده‌اند و در این سایت آن را معرفی کرده یا نظرات­شان را به اشتراک گذاشته‌اند. عده‌ای GoodReads  را یک شبکه اجتماعی می‌دانند.
یکی از ویژگی‌های GoodReads این است که کاربران می‌توانند بر اساس معیارهای خود به هر کتاب بین یک تا  پنج نمره امتیاز بدهند. این سایت بر این اساس فهرستی از كتاب‌های محبوب همه كاربران و همچنین كاربران هر منطقه جغرافیایی (شامل ایران) تهیه و منتشر می‌کند که معمولا دسته‌بندی مشخصی دارد. مثلا کتاب‌های محبوب همه اعضا، کتاب‌های محبوب کاربران کشورها و غیره. نویسندگان نیز مانند کتاب‌ها در این سایت بر اساس محبوبیت‌شان دسته بندی می‌شوند. البته این رتبه‌بندی‌ها از لحاظ آماری قابل بسط به كل جامعه نیستند ، چون فقط قسمت كمی از جمعیت آنلاین را در برمی‌گیرند. با این همه می‌تواند سلیقه کتابخوان‌های جوامع مختلف را به تصویر بکشد.

کتابخانه جهانی
سایت Library Thing یکی دیگر از سایت‌های محبوب کتابخوان‌هاست که به مثابه یک کتابخانه جهانی است. در این سایت کاربران از سراسر دنیا کتاب‌های خود را به صورت مجازی در کتابخانه قرار می‌دهند. آنها این امکان را دارند که از کتابخانه شخصی خود کاتالوگی برای ارایه در سایت آمازون تهیه کنند و آن را به فروش بگذارند. همچنین می‌توانند سلیقه‌های مشابه‌ خودشان را در سراسر دنیا پیدا کرده و کتاب‌های­شان را با یکدیگر به اشتراک بگذارند. ناشران نیز بعضی مواقع تعدادی از کتاب‌های تازه منتشر شده خود را به صورت رایگان در این سایت [www.librarything.com] در دسترس علاقه‌مندان به کتاب قرار می­دهند.

شبکه اجتماعی ؛ نسخه دو
شبکه اجتماعی Reader2 یکی از شبکه‌های اجتماعی تخصصی برای ناشران،نویسندگان و علاقه‌مندان به کتاب است. این شبکه نیز مانند دیگر شبکه‌های اجتماعی امکان به اشتراک گذاری کتاب‌های خوانده شده و نظرات را برای کاربران مهیا کرده است. مشترکان این شبکه همچنین می‌توانند با تعریف کلمات کلیدی، کتاب‌های مورد نظرشان را پیدا کنند. همچنین لیست‌ کتاب‌ها یا نظرات را بیرون از این شبکه در سایت‌ها یا وبلاگ‌های دیگر منتشر کنند.

کتاب‌های مسافر خارجی
سایت BookCrossing  یک شعار دارد و آن این است که “ کتاب برای شما فقط یک دوست نیست، کتاب می‌تواند دوستان جدیدی برای شما پیدا کند”. پایه گذاران این سایت به شما توصیه می‌کنند کتاب‌های­تان را جا بگذارید تا دیگران هم بتوانند آن را بخوانند. گفته می‌شود جاگذاشتن کتاب در مکان‌های عمومی رفتاری است که اکنون در ایتالیا و فرانسه زیاد دیده می‌شود. جا گذاشتن کتاب تبدیل به یک طرح بین­المللی شده است و سایت BookCrossing شبکه‌ای در اختیار افرادی قرار می‌دهد که کتاب‌های خو را جا گذاشته‌اند یا کتاب‌های جا گذاشته شده دیگری را خوانده‌اند و می‌خواهند درباره آن صحبت کنند. کسی که کتابش را در مکانی عمومی رها می‌کند، هویت خود را آشکار نمی‌کند و ادعایی هم بابت قیمت کتاب ندارد، اما یک درخواست از خواننده یا خوانندگان احتمالی بعدی دارد: «شما نیز بعد از خواندن کتاب، آن را در محلی مشابه قرار دهید تا دیگران هم بتوانند از این اثر استفاده کنند.»
اولین کسی که این کار را انجام داد یک فروشنده کامپیوتر در آمریکا به نام رول هورنباکر بود که برای انجام این کار خود یک اصطلاح وارد فرهنگ عامه کرد: BOOK CROSSING.
برای این سنت جدید کتابخوانی سایتی به همین اسم [www.bookcrossing.com ] راه‌اندازی شده تا علاقه­مندان بتوانند با عضویت در آن به رهگیری کتاب‌هایی که رها کرده‌اند، بپردازند.آمارهای غیر رسمی نشان می‌دهد در حال حاضر بیش از 2 میلیون و 500 هزار جلد کتاب که اطلاعات‌شان در این سایت ثبت شده در حال گردش هستند.موسسان این سایت معتقدند دنیا باید به یک کتابخانه‌ بزرگ تبدیل شود. از این به بعد اگر در کافه، در لابی هتل، یا سالن انتظار سینما کتابی را پیدا کردید، تعجب نکنید چون ممکن است با یکی از کتاب‌های BookCrossing روبه­رو شده باشید. جالب است بدانید این سایت بیش از یکهزار و 300 عضو ایرانی دارد که تقریبا هیچ کدام هیچ کتابی را هیچ کجا جا نگذاشته‌اند.

کتاب‌های مسافر ایرانی
ایده BookCrossing ایده جالبی است که ایرانی‌ها هم قصد دارند آن را در کشور به صورت مستقل از سایتی که پیش از این معرفی کردیم، اجرا کنند. این سایت به نام کتاب مسافر [www.KetabeMosafer.com ] اکنون در دست طراحی است. گردانندگان این سایت اعلام کرده‌اند بعد از خواندن ماجرایی در یک وبلاگ که مربوط به جا گذاشتن کتابی در یک پارک بود این ایده را داده‌اند که چنین سایتی را طراحی و راه‌اندازی کنند اما بعد از تحقیق متوجه شدند پیش از آنها عده دیگری چنین ایده‌ای را در سایت bookCrossing اجرا کرده‌اند. آنها برای طراحی سایت ایرانی کتاب مسافر از سایت BookCrossing کمک گرفته و گفته‌اند ما مشغول معرفی این طرح به سایرین هستیم. این سایت در حال حاضر هیچ فعالیت خاصی ندارد اما شاید در آینده‌ای نزدیک فرهنگ جا گذاشتن کتاب در ایران نیز رواج پیدا کند.