امیر محمود حریرچی، جامعه شناس و آسیب شناس معتقد است: مساله اصلی ما در حال حاضر سواد رسانه ای است. سواد رسانه ای ما بسیار پایین است و شبکه های مجازی نیز به ناآگاهی ما دامن میزند.
وی گفت: کاربران در شبکه های اجتماعی بیشتر آزادی و حریم خصوصی یکدیگر را نقض می کنند. در واقع بسیاری از ما با حداقل اخلاق از این شبکه ها استفاده می کنیم. چون برای ما بیشتر جنبه سرگرمی دارد. در حالی که شبکه های اجتماعی می توانند جنبه اطلاع رسانی داشته باشند و به انسجام اجتماعی کمک کنند. می توان گفت رفتار اکثر کاربران شبکه های اجتماعی سلامت اجتماعی ندارد و به همین دلیل گاهی حتی بدون اینکه بدانند موجب آزار دیگران می شوند.
حریرچی افزود: براورد شده اکثر کاربران ایرانی حدود 8 تا 10 ساعت از اینترنت استفاده می کنند. گوشه و کنار را که نگاه کنید و دقت کنید می بینید اکثر مردم بیشتر اوقات سرشان توی گوشی است و در رسانه های اجتماعی وقت می گذرانند. آنها اغلب تنها هستند و در رسانه های اجتماعی شخصیت دیگری از خود نشان می دهند. یکی از نشانه های تنهایی می تواند لایک پرستی باشد که اکثر ما درگیر آن هستیم.
وی گفت: در حال حاضر حتی خانواده ها نیز از طریق رسانه های اجتماعی (شبکه های اجتماعی و پیام رسان ها) با هم تماس می گیرند. این ابزار حتی روابط خانوادگی و اجتماعی را تغییر داده است.
این جامعه شناس گفت: رسانه های اجتماعی در کاربران نوعی بی پروایی به وجود آورده است که بیشتر برای نقد و تخریب به کار می رود.
حریرچی در مورد راهکار برون رفت از این وضعیت گفت: راهکار قانون، حداکثر سانسور است. ما منع قانونی نداریم و کاربران می توانند از مزاحمان و ناقضان حریم شخصی شکایت کنند. اما موارد آنقدر زیاد است که آدم ها به آنها عادت کرده اند. به صورت آگاهانه یا ناخودآگاه جای اینکه فکر کند می توانند با شکایت موضوع را پیگیری کنند با توجه به اینکه طرح شکایت مسیر طولانی دارد به جای شاکی شدن خودشان هم این رفتار را انجام می دهند. کاربران در مقابل آزار، آزار می دهند.
وی گفت: راهکار پیشنهادی من این است که به سواد رسانه ای توجه کنیم. از طریق همین رسانه ها سواد رسانه ای را اموزش دهیم تا کاربران رفتار درست را انتخاب کنند. کاربران این روزها در جریانی افتاده اند که آرامششان را به هم ریخته است؛ دایم کنترل کردن رسانه های اجتماعی و حضور در این رسانه ها آرامش بسیاری از کاربران را از بین برده است. باید این اعتیاد را برطرف کنیم و کمک کنیم کاربران معتاد این وضعیت نشوند یا اگر شدند به سمتی بروند که انتخابشان بهبود وضعیت شان باشد.
این آسیب شناس و جامعه شناس گفت: رسانه های اجتماعی، توقعات زیادی برای کاربران بوجود آورده است؛ مثلا کاربران از دیگران انتظار دارند درباره آنچه منتشر می کنند نظر بدهند یا آنها را لایک کنند. در صورتی که دوستان شان یا خانواده شان چنین کاری نکنند ناراحت می شوند. همچنین شاهدیم که کاربران وقتی خبر یا موضوع جدیدی در این رسانه ها می بینند بدون فکر ذوق زده می شوند و زود آن را بازنشر می کنند. اکثر ما بدون اینکه لحظه ای فکر کنیم انتشار بعضی از متون بدون نقد و بررسی چه آسیبی به جامعه می رساند، صرفا به خاطر ذوق زدگی آن را بازنشر می کنند.
حریرچی گفت: راهکار اصلی برای حل این مشکلات آموزش است. آموزش اینکه که چطور می توان از اعتیاد به این شبکه ها دوری کرد و به نحوی از این شبکه ها استفاده کرد که باعث نشاط و حسن روابط شود.
وی افزود: یکی از شیوه ها اطلاع رسانی نشریات چاپی است. در کنارش البته رسانه ملی نیز وارد کار شود. در شرایط فعلی با توجه به اینکه کاربران به رسانه ملی اعتماد ندارند، این رسانه تاثیر عملکردش را از دست داده. اگر اعتماد از دست رفته رسانه ملی دوباره احیا شود می تواند اثرگذاری گسترده ای در این زمینه داشته باشد.
وی گفت: میانگین کتاب خواندن ما در ایران 12 دقیقه در سال است. در چنین جامعه ای خرد ورزی و اندیشه ورزی درباره اینکه چه چیزی درست است یا درست نیست وجود ندارد. آموزش دچار ضعف است. سواد رسانه ای می تواند به عنوان یک درس انتخابی به دروس دانشگاه اضافه شود خوب است.
حریرچی افزود: بعضی دانشگاه ها خودشان این دوره را برگزار می کنند اما تعدادشان بسیار کم است. آموزش در این زمینه باید رایج شود. باید تحقیق شود در سطح جهانی در حوزه سواد رسانه ای چه کارهایی انجام شده است. محتوای به دست آمده را بومی کنیم و آموزش را شروع کنیم.
وی گفت: در کنار سواد رسانه ای سواد عاطفی نیز در جامعه ما پایین آمده است. روابط اجتماعی و خانوادگی مان در وضعیت خوبی نیست. بچه های کم سن و سال با دسترسی به اینترنت و تبلت به جای برقراری ارتباط با همسن و سال های خود با ابزاری کار می کنند که والدین هیچ نظارت خاص و درستی روی آن ندارند. این وضعیت در دراز مدت مشکل به وجود خواهد آورد.
سینا افشارزاده، روانشناس نیز معتقد است: کاربران زیر فشار انبوه اطلاعات درست و نادرست، اخبار و شایعات در وضعیتی قرار گرفته اند که در صورت دوری چند ساعته از این رسانه ها احساس اضطراب می کنند. آنها به صورت ناخودآگاه در جریانی قرار گرفته اند که نه تنها حال روحی شان را تغییر داده بلکه معیارها و شاخص هایشان را نیز عوض کرده است.
وی گفت: بسیاری از کاربران گمان می کنند در مسابقه ای هستند که باید هر خبری را فارغ از اینکه صحت دارند یا خیر منتشر کنند و درباره هر موضوعی فارغ از اینکه روی موضوع تسلط دارند یا خیر نظر بدهند. در این مسابقه، سرعت تبدیل به معیار موفقیت شده است. یعنی بدون در نظر کرفتن این که خبری که منتشر می کنند چیست و از کجا رسیده و تاثیرش بر جامعه چیست، فقط می خواهند هر چه سریع تر آن را منتشر کنند.
افشارزاده افزود: دنبال کردن رسانه های اجتماعی در صورتیکه درست انجام شود می تواند منجر به گسترده شدن روابط اجتماعی افراد شود که روی روحیه تاثیر مثبتی می گذارد. اما اگر فعالیت در این رسانه ها به صورت منطقی و صحیح انجام نشود تنها نتیجه اش افزایش اضطراب، تنهایی و پرخاشگری در افراد خواهد شد.
وی گفت: بسیاری از افراد تمام وقت در حال چک کردن رسانه های اجتماعی هستند تا مبادا خبری از دست بدهند یا از جریانی دور بیفتند. اما تنها اتفاقی که برای آنها دارد می افتد این است که آنها با کاهش تعامل اجتماعی در اطراف خود در حال از دست دادن روابط دوستانه خود هستند. این روند به خصوص در خانواده ها تاثیر چشمگیر و منفی داشته است.
افشارزاده گفت: جدا از تاثیر منفی که استفاده نادرست از رسانه های اجتماعی در زندگی روزمره افراد می گذارد، عدم رعایت اخلاق در رسانه های اجتماعی، حریم خصوصی افراد را به خطر انداخته و آنها را در معرض آزار و آسیب قرار می دهد. رسانه های اجتماعی ذاتا قانون پذیر نیستند و این الگوهای انسانی است که می تواند قوانین نانوشته ای آنها وضع کند. استفاده نادرست از رسانه های اجتماعی در تعامل با یکدیگر دیگر مصداق آزادی بیان نیست، بلکه مصداق خشونت، آزار و نقض آزدی و حریم خصوصی است.
وی افزود: کاربران می توانند هر چه دوست دارند درباره یکدیگر بگویند. می توانند با هر ادبیاتی در این رسانه ها صحبت کنند و باوجود اینکه گفته می شود ویژگی رسانه های اجتماعی چند صدایی بودن آن است، تک صدایی در آن بیشتر دیده می شود؛ هر کاربری فقط نظر خودش را قبول دارد و به خودش حق می دهد با کسانی که با او مخالفند هر نوع برخوردی کند.
افشارزاده گفت: به نظر می رسد جامعه ایرانی در رسانه های اجتماعی لبه پرتگاه ایستاده و اگر به همین مسیر ادامه دهد چیزی جز آشفتگی، تنهایی و آزار در انتظارش نخواهد بود.