رسانه‌ها؛ از دیروز تا امروز
بازی جدید با قواعد جدید
زمانی که وارد دنیای روزنامه نگاری شدم، اصلی ترین منبع خبرها برای روزنامه نگاران آدم ها و اصلی ترین ابزار ارتباطی برای دریافت خبر، تلفن های ثابت و تنها جایی که نوشته های ما منتشر می شد، روزنامه ها و هفته نامه ها و ماهنامه ها بود. بیشتر وقت مان به حضور در حوزه های خبری و بالا و پایین رفتن از پله ها و دفتر اشخاص برای مصاحبه های اختصاصی می گذشت، در حالی که یک دسته کاغذ کاهی همراه مان بود برای اینکه وقتی طرف مصاحبه صحبت می کند ما تند تند بنویسیم. گاهی هم عقب می ماندیم. و در بهترین حالت یک واکمن بزرگ یا کوچک داشتیم که مصاحبه را ضبط و پس از اینکه به دفتر روزنامه بازگشتیم مصاحبه را پیاده کنیم. فکس ها هم بودند که بیشتر شامل اطلاعیه روابط عمومی وزارتخانه ها و سازمان ها یا دعوت به نشست های خبری می شدند. البته غیر از مواقعی که ما مصاحبه هایمان را فکس می کردیم به طرف مصاحبه تا تاییدیه اش را بگیریم.
آن دوران تنها تایپیست ها کامپیوتر داشتند و ما روی کاغذهای کاهی و کاغذهای سربرگ دار روزنامه خبرها و گزارش هایمان را می نوشتیم تا سردبیر آنها را بخواند و برای ویرایش دوباره به ما پس بدهد. بعد از آنکه گزارش ها و خبرهای مان طی چندین بار رفت و برگشت با خودکار قرمز سردبیر ویرایش می شد، آنها را به تایپیست می سپردیم. کار صفحه بند شروع می شد و اتاق فنی پر می شد از پرینت تیترهای ریز و درشت، دایره ها و فلش های تزیینی، متون گزارش ها و اخبار که به صورت ستونی پرینت گرفته شده بود. صفحه بند با قیچی تیزش شروع می کرد به دوربُر کردن آنها تا ستون ها را کنار هم روی لی آوت سفید بچسباند و تیترها را بزند بالای مطلب و لی آوت صفحات را بفرستد چاپخانه. این روند برای من، مانند داستان های سحرآمیز کودکی بود؛ دیدن کلمات درشت روی کاغذ که دوربُر شده اند و روی صفحه بزرگی نشسته اند و فردایش تبدیل به صدها نسخه روزنامه می شد و روی کیوسک مطبوعات بود.
بعدتر با گذشت زمان، صدای تلکس، مانند صدای یک بیگانه فضایی در تحریریه می پیچید و خبرها روی رول های کاغذی که دو سویش سوراخ داشت منتشر می شد و روی هم می افتاد. یک نفر خبرها را می گرفت و بین سرویس ها پخش می کرد. کم تر دوندگی می کردیم برای گرفتن خبر از حوزه ها. کمی بعد آن بیگانه فضایی مرد. چند کامپیوتر در تحریریه داشتیم که نوبتی هر سرویسی می توانست پشت آن بنشیند و وصل شود به چند خبرگزاری و خبرها را پرینت بگیرد. روی پرینت اخبار، دوباره اخبار را تنظیم و کم و زیاد می کردیم. بعد از ما تایپیست ها کار تصحیح را انجام می دادند و صفحه بندهایی که آرام و بی صدا پشت کامپیوترهایشان نشسته بودند با یک کلیک، تیتر را می کشیدند و بزرگ و کوچک بالای صفحات سفید مانیتور می گذاشتند. دیگر خبری از آن قیچی و کوهی از کاغذ روی زمین و بوی چسب و داستان سحرآمیز نبود. فایل ها برای چاپخانه ارسال می شد و صبح روز بعد روزنامه روی پیشخوان بود. ما هم کم کم رفت و آمدمان محدود می شد به مصاحبه های اختصاصی که سوال هایش را ایمیل می کردیم و نشست های خبری.
چندین سال گذشت. حالا هر کدام از ما با لپ تاپ شخصی خود کار می کنیم. مصاحبه هایمان را تلفنی می گیریم یا در تلگرام با شخص مربوط به صورت متنی گفت وگو می کنیم و خبر می گیریم. شبکه های اجتماعی را بالا و پایین می کنیم تا آخرین خبرها را از شهروندخبرنگاران، روزنامه نگاران و مسوولان بخش خصوصی و دولتی فعال در این فضا بگیریم. گاهی تلاش می کنیم تاییدیه اخبار را تلفنی بگیریم. گاهی با چند پیام در تلگرام از دیگران پرس و جو می کنیم. گاهی هم برای رنگ دادن به روزنامه بدون تایید با ذکر «شنیده شد»، «شایعه شده» و...همان خبرها را منتشر می کنیم. گزارش های مان هم کم و بیش تبدیل به مطلبی تدوین شده از نظرات کاربران، نتایج جست وجوی گوگل و حدس و گمان های خودمان شده.
حالا ما با انبوهی از اطلاعات، اخبار و نظراتی مواجه هستیم که به سرعت روی هم انباشته می شود و ما را در میدان رقابت گیر انداخته اند. بیشتر وقت ها پیروزی در مسابقه سرعت باعث می شود تردید مان را از جعلی بودن اخبار و اطلاعات فراموش کنیم. این در حالی است که کمپانی های بزرگ شبکه های اجتماعی از سوی مجامع بین المللی و دولت ها تحت فشار حذف و جلوگیری از انتشار اخبار جعلی هستند.
ابزار ارتباطی طی حدود سه دهه گذشته، بازی رسانه ها را به هم زده و متحول کرده است. اکثر ما به عنوان روزنامه نگار یا صاحب رسانه به خصوص در کشورهای در حال توسعه بدون تسلط بر قواعد بازی جدید در دنیای رسانه ها احساس سردرگمی می کنیم.
راه اندازی اولین شبکه جهانی خبر در توییتر به همت بلومبرگ، یکی از نشانه های دنیای جدید رسانه هاست. باید سرعت مان را نه در انتشار خبر بلکه در یاد گرفتن قواعد بازی در این دوره زیاد کنیم.